Sanatta Bireyin Doğuşu
Tzvetan TodorovSözler ve Alıntılar
"İnsan hiç tanımasaydı kendini, şiirsel bir yanı kalmazdı; hakkında fikir sahibi olunamayan bir şey resmedilemez çünkü. Apaçık görebilseydi kendini, imgelem gücü aylak kalır, tabloya ekleyecek bir şeyi olmazdı. Ama insanoğlu, kendinden bir şeyi fark etmeye yetecek kadar keşfedilmiş, geri kalanı dipsiz karanlıklara gömülecek kadar da örtülü kalmıştır; ve kendini yakalayabilmek için bu karanlıklara gömülür durmaksızın, hep boş yere."
Alexis de Tocqueville
Daniele Sallenave'ın şu cümlesini aktarmak isterim: "Bir kitabı okumak, onu yazmayı bitirmektir." Balzac'ın okuyucusunun, Mozart'ın dinleyicisinin yapıtın anlamına katkıda bulunduğu fikri, sonuçlarını tam anlamıyla değerlendiremediğimiz, bütünüyle çağdaş bir fikirdir. Bu evrim hem haz hem de dehşet verici olağanüstü bir dinamiği harekete geçirir. Saptırılmış Vasiyetler'de Milan Kundera yorumcunun bu yeni duruşunun tehlikesini çok iyi göstermiştir.
Kant'ın betimlediği gibi, benzersiz, estetik deneyim içerisinde duyulabilir.
Düşünen estetik yargı, belirli bir kavram tarafından yönetilmediği, yararcı bir son ya da amaç tarafından yönlendirilmediği, fiziksel gereksinimlere ya da arzulara bağımlı olmadığı sürece benzersizliğe açıktır. Bedensel bir düşünceden, duyulardan, ama yarar gözetmeyen, bundan böyle özgürce düşünebilecek bir bedensel düşünceden alır kaynağını: Belirlenmiş bir kavram yoktur, yararcı bir amaç yoktur, her türlü onaydan bağımsızdır. Sanat yapıtı benzersiz olarak ele alınabildiğinde evrenselliğe açılır: Tarihsel, kültürel ya da psikolojik bir bağlama indirgenemez gözüktüğünde, pratik ya da yararcı bakış açılarından kurtulduğunda, sağladığı esenliğe bağımlı kılınamadığında evrenselleşir. Her büyük yapıt evrenselle benzersiz olanın tuhaf bir birleşimini sezinletir.
"Resimler harfleri bilmeyenlerin kitabıdır."
Ben ile biz'i birbirine bağlayan nitelikli bir kültür oluşturabilme yetimiz var mı hala? Henüz bunu bilmiyoruz. Çok uzun bir dönem boyunca korkunç bir oyukla karşı karşıya kalabiliriz. Ama bir "bireylere ortak dünya" ufkuna doğru yöneliyoruz kuşkusuz; hala hayal meyal görünen, belli belirsiz ama varlığı bile sanattan umudumuzu kesmememizi sağlayan bir ufka doğru.
"Resmin amacı, görünür olanı görünmez olana, bedensel olanı tinsel olana doğru giderek aşmayı zihinsel olarak öğretmektir."
"Van Eyck'ın 1432'den sonraki tablolarında kesinlikle devinimsiz bir dünyanın gösterimi keşfedilir. [ ... ] Dünyanın bu devinimsizliği ressamın kendi bakışının bile dönüşümüne yol açar. Algı yerini seyre bırakmış ve imge en tepeye yerleşmiştir, gösterdiği şeye üstün gelir. Görmek ve nesnelerle kişileri bize göstermek yerine, Van Eyck her türlü görüşü aşmamıza, imge olmuş o dünyanın karşısında donup kalmamıza yol açar. Devinimsiz doğa, gösterimde mutlak sadakata olanak tanır; devinimsiz bakış ona yaslanır ve aynı anda gösterimi arkasında bırakır, bize de aynı edilgin ve dingin seyir halini aşılar."