Umumî Hukuk Tarihi
Sadri Maksudi ArsalSözler ve Alıntılar
Papinianus
Romanın en gaddar imparatorlarından biri olan Karakalla (211-217) günahsız biraderi Geta’yı kendi eliyle öldürdükten sonra o zaman Praefectus praetorio olan Papinianus’u nezdine çağırmış ve ona Senatoya gidip bu hareketin meşru ve hukuka uygun bir hareket olduğunu ispat etmesini emretmiştir.
Papinianus bunun katiyyen mümkün olmadığını söylemiş ve demiş ki: "Katlin meşru olduğunu ispat, bu cürmü yapmak gibi kolay değildir [1] Çünkü katil ahlâka mugayirdir. Ahlâka mugayir olan bir hareket hiç bir zaman hukuka uygun olamaz."
Ahlâkî hislerden mahrum, cahil ve gaddar imparator Karakalla fena halde kızmış, bunu yapmazsan ben seni idam ettiririm, demiş. Papinianus bu mümkündür, fakat ahlâka mugayir bir hareketin hukuka uygun olması hiçbir zaman mümkün değildir, diye cevap vermiştir.
Karakalla büyük hukuk âlimini idâm ettirmiştir. Büyük idealist hukuk âlimi hukukun esâsı ahlaktır, <Hukuk ahlaktan ayrılamaz> prensibine sadık kalmak için kendisini fedâ etmiştir.
1: Non tam facile Parrcidium excusari posse quam fieri.
Sayfa 426
Papinianus
M.Ö 426 da aynı zamanda garbî Roma imparatorlarından 'Valentinianus' ve şarkî Roma imparatoru Theodosus ll tarafından ısdar olunmuş bir ferman yukarıda isimlerini andığımız beş âlimin* eserlerinde ifade edilmiş (bir hukukî meselenin halline ait) fikir ve reylerine kanun mahiyetini bahşetmiştir.
Bu ferman hukuk tarihinde iktibas kanunu (Lex citationis) ismile malûmdur. Bu ferman neticesinde bu beş âlimin müttefikan kabul ettikleri esas ve fikirler hâkimler için tatbik edilmesi mecburî kanun mahiyetini iktisap etti. Bu âlimlerin rey ve fikirleri arasında ihtilâf olduğu zaman Papinianus’un fikri tercih edilmeli idi.
*Gaius, Papinianus, Ulpianus, Paulus, Modestinus
Sayfa 428