Yıkarak Yapmak
Uğur TanyeliSözler ve Alıntılar
Özgürlük kamusal mekanlarda inşa edilir, ama saklanarak, kaçarak, göstermeyerek, riyakarlık yaparak değil, açıkça göstererek, direnerek, sevimsiz de olsa gerçeği dışavurarak, doğrusözlülük ederek inşa edilir. Central Park’ın ortasına kulübe yaparak kurulur. Yoksulun yoksulluğunu görmezden gelerek değil, görerek ve ifade ederek kurulur. Polise kimlik göstermenin olağan bir vatandaşlık görevi olduğunu sanmak yerine, örneğin, ABD gibi kimlik taşıma zorunluluğu olmayan ülkeler de bulunduğunu söyleyerek kurulur. Tanzimat romanlarının yaptığının aksine, iyi cariyeler yetiştirerek değil, “serbest kötü kadınlar”ın kamusal mekanda görünme inadını sürdürmeleriyle kurulur. Bazen başörtüsüyle, bazen bikiniyle kurulur. Kim kamusal mekandan hangi kılıkta dışlanıyorsa, o kılıkta direnerek kurulur. Mary Wollstonecraft’larla kurulur. Apartmanın ön bahçesi gibi disiplinli, çiçeklikli, tarhlı parklar yaparak değil, doğa kadar özgür görünen peyzajlar tasarlayarak kurulur. Girişinde manyetik kapılar, polisler, kimlik kontrolleri, bariyerler olan meydanlar düzenlemek gibi trajik şakalar yaparak değil, meydanları herkese açarak kurulur. Alanı açmak için çabalayanlarca kurulur. İktidarlarca değil, direnenler tarafından kurulur.
Sayfa 309
…Rumeli kökenli Türkler de, Siirtliler de, “Büryan” dedikleri 10 bin km kadar uzakta Bengal’de de yenen ve orada “Biryani” denen bir tür etli pilav yaparlar. Bir gün bile “kökü dışarıda yabancı özentisi” bir yemek yediklerini düşünmezler. Oysa aynı insanlara “bordelaise soslu et” veya “boulabaise” pişirmeleri öerilseydi, kuşkusuz böyle züppe bir talebin nereden çıktığını soracaklardı. “Biryani” değil “boulabaise” yabancılanıyorsa, bunun nedeni öncelikle, tanışmadan bu yana geçen sürenin ilkinde uzun, ikincide kısa olmasıdır belki. Birini içselleştirecek kadar uzun bir süre geçmişken, diğerinde geçmemiştir. Ancak, bu çok yanıltıcı bir açıklama olur. Böyle yaklaşılırsa, Türkiye’deki kültürel değişimin karmaşık politikaları kavranamaz. Çünkü içselleştirme ve kendine mal etme süreçleri zaman aralığının genişlemesiyle ve eskimeyle tanımlı değil, ideolojik nitelikte süreçler. Bazı pratik ve olgular kolay, bazıları çok zor içselleştirilir veya hiç içselleştirilmez. Enderunlu Rasih geç 18. veya erken 19.yüzyılda yazdığı bir şevkiyesinde “Getürürler iç efendim deyü altun suları / Gah potka [votka] içer ol gül araki gâhice rom / Fakat ol bezme papas karesi olmui mahrem” diyordu. 18.yüzyıl İstanbul’unda içilen votka ve rom, hatta papazkarası hala rakı kadar içselleştirilmedi. Her iki karşılaşmanın neredeyse eşzamanlı olduğu düşünülürse, farkın kronolojik içerikli olmadığı anlaşılacaktır. Yabancılamanın nedeni aradan daha az süre geçmesi değil, kökenlerinin Doğu veya Batı diye etiketlenen kültür coğrafyalarına ait oluşu.
Sayfa 237
Bruno Taut’un Birinci Dünya Savaşı öncesinden Türkiye’de basılan son kitabı Mimarlık Bilgisi’ne dek geçirdiği değişim, Modernist rasyonalite parodisinin tarihsel arka planını örnekliyor. 1913’te Leipzig’de düzenlenen Uluslararası Yapı Fuarı’nda Alman Çelik Endüstrisi pavyonunu inşa etmiştir. Bu yapı bağlamında kendisine bir sanat yapıtını vareden kurallar, ilkeler sorulur. Yanıtı, “Hayır, ilkeler olmamalı” biçimindedir. “Principium’un Latincede başlangıç demek olduğundan yola çıkarak, ondan hareket edilebileceğini, ama ilkenin ‘ölümüne kırbaçlanması’nı tehlikeli bulduğu”nu söyleyecektir. Kendisi bu yüzden şu Roma atasözünü uygun bulmaktadır: “Principiis obsta!” (Başlatıcı ilkelere karşı çıkın!)
Sayfa 118
Tarihsellik yerde içkin değildir, sadece toplumsal bir konstrüksiyondur. Başka bir anlatımla, tarihi ve tarihselliği özneler üretir; mimarlık ürünleri değil. Besbelli ki yerin, kentin hafızası yok.
Sayfa 273
Özgünlük, yaratıcılık, çağın ruhuna uygun biçimleri varetmek, taklitten kaçınmak gibi başlıklarda özetlenebilen koca bir Erken Modernist kavramlar dizgesi, imgenin serbest dolaşımı ve özgürce temellükü (sahiplenilmesi) olgularını inkar etme çabasıyla bağlantılıdır. Ya da daha paradoksal bir biçimde, imgelerin serbest dolaşımının engellenemeyeceği bilindiğinden, yalnızca mimarlarca temellükü engellenmeye çalışılır. Yani mimari imge öyle garip bir nesnedir ki, alım satımı serbest, ama kullanımı yasaktır. Özetle esrar, mariyuana gibi bir şeydir. Bütün bu yasaklamanın entelektüel arka planı ayrı incelemelerin konusu olacak kadar karmaşık ve uzun bir tarihselliğe sahip. Ona Yunanca mimesis’ten Latince imitatio’ya ve oradan da Rönesans ve sonrasına Batı dillerindeki imitation’a uzanan bir kapsamda yeni açıklamalar, yeni teorik gerekçeler üretildi.
Sayfa 224
Metodun icadı belirli bir pratiği türdeş ama farklı biçimlerde yapmayı mümkün kılar. Farklılığı ise yapıldığı yere değil, artık bir dizi hesaplanabilir veriye bağlıdır. Tıpkı 18.yüzyıl tahkimat tasarım metotları gibi, tüm metotlar birkaç hesaplanabilir parametre temel alınarak biçimlendirilmiştir. Yere ve toplumsallığa ilişkin sonsuz sayıda etmen ve parametre kurgulanabilir; ama metot tasarımcısı en yaşamsal saydığı birkaç veriyle sınırlar kendisini. Tahkimat için bunlar sözgelimi balistik, topografik ölçüm/haritacılık ve işgücü kullanım analizidir. İki ana amaç vardır: Top atışının vereceği hasarın en aza indirgenmesi, bunun için de güllenin yüzyden sektirilmesi ve ikisinin de en az işgücü kullanımı ve masrafla yapılması… Dolayısıyla yalnız üretimi değil, değerlendirmeyi, eleştiriyi de matematikselleştiren, yani yerötesi kılan bir dünyanın başlangıcıydı bu. Bugün bu şekilde düşünmeksizin mimarlık dünyasında nefes bile alınamıyor.
Sayfa 50
Mimarlık için de bu aynen geçerli. Terim, Batı dillerinde Antikite’den (architectura), Türkçede (mimari) en azından 15.yüzyıldan beri kullanıldığı için “riyakar bir dost” sayılabilir. Linguistik ses değeri ve formu büyük ölçüde aynı kaldığından, sanki anlamı da değişmemiş gibi düşünülür. Buysa aldatıcı bir sabitlik yanılsaması, bir kavramsal
Sayfa 40 - *Hem arkhitekton ve architectura’nın hem de (öncekinden de fazla olarak) mi’mar ve mi’mari’nin anlamsal değişim tarihi yeterince incelenmiş değildir. Ancak kesin olan, her ikisinin de “işi yapan”dan “iş”e doğru bir linguistik oluşum sürecinden geçmiş oluş