Yirminci ve yirmi birinci yüzyıl kısa öyküleri modern ve postmodern diye ikiye ayrılır, ancak aradaki çizgi belirsizdir.
Notos
Katherine Mansfield, Virginia Woolf, D.H. Lawrence, Elizabeth Bowen ve Alan Sillitoe’nun öyküleri modernizme örnek olarak incelenmiş; Salman Rushdie, A.S. Byatt, Angela Carter ve Beryl Bainbridge’in öyküleri postmodern metinlerarasılığa örnek olarak çözümlenmiştir.
Notos
İrlanda’daki İngiliz sömürgeciliğini irdeleyen Frank O’Connor, Jamaika’nın durumunu inceleyen Jean Rhys ve Jane Gardam, bakışını Afrika’ya çeviren Doris Lessing, İngiltere’deki Pakistan kökenli insanların sorunlarını ele alan Hanif Kureishi ve Japonya’nın Amerikanlaşma sorununu konu eden Kazuo Ishiguro’nun öyküleri sömürgecilik sonrası bağlamında ele alınmıştır. Dylan Thomas, Ian McEwan ve Penelope Fitzgerald’ın öyküleri, akılcılığın sınırlarını aşan gerçeküstü anlatımı örnekler.
Notos
John Fuller’ın öyküsü gerçeklik, bilgi, edebiyat ve dile ilişkin şüpheler besleyen modernizm ve postmodernizmin kötümser bakış açısına iyimser bir yanıt olarak ele alınır. Öyküsü, her şeye rağmen, insan var olduğu sürece edebiyatın da var olacağını savunur.
.. geleneksel izlek ve anlatım teknikleri dışına çıkmak isteyen birçok yazar kısa öykü türünü seçmiştir. En önemli örnek belki de James Joyce’un modern öyküye yön verdiği Dubliners (1914, Dublinliler ) adlı öykü derlemesidir.
Gerçekçi anlatım başta dış dünya üzerinde yoğunlaşırken sonradan somut ayrıntılar yoluyla karakterin iç dünyasını anlatan psikolojik gerçekçiliğe dönüşmüştür. Kısa öykünün tarihindeki bu dönüm noktası modernizmin başlangıcına işaret etmektedir.
Rusya’da Nikolai Vasilievitch Gogol (1809-1852), İvan Sergeyevitch Turgenyev (1818-1883), Lev Nikolayevitch Tolstoy (1828-1910), Anton Pavlovitch Çehov (1860-1904), Fransa’daysa Edmond de Goncourt (1822-1896) ve Jules de Goncourt (1830-1870) kardeşler, Gustave Flaubert (1821-1880), Emile Zola (1840-1902) ve Guy de Maupassant’ın (1850-1893)bulunduğu yazarlar yeni bir geleneği oluşturmuştur.
Gerçekçilik ayrıca natüralizmin, insanların benliklerinin çevresel koşullar tarafından belirlendiği düşüncesini benimserken, kalıtımsal özelliklerin de belirleyici olduğu görüşünü pek paylaşmaz.
Natüralist felsefe, iki etkene dikkat çeken Charles Darwin (1809-1883), Karl Marx (1818-1883) ve Hippolyte Taine’in (1823-1893) kuramlarından etkiler taşımaktadır.
Max Planck’ın (1858-1947) Wemer Heisenberg (1901-1976) ve başka bilim adamlarıyla 1900’de ortaya attığı kuantum kuramına göre enerji parçacıkları süreklilik göstermeyen ve öngörülemeyen bir biçimde değişim gösterir.
Almanya’da doğup Amerika’ya göç eden bilim adamı Albert Einstein (1879-1955) 1905 yılında izafiyete ilişkin özel kuramını ortaya atar ve 1918’de yayımlanan (İzafiyet: Özel ve Genel Kuram) adlı çalışmasında, koca evrendeki tek kesin ve değişmez verinin ışık hızı olduğunu, diğer bilgilerinse göreli olduğunu öne sürer. Fransız düşünür Henri Bergson (1859-1941) da hem dış dünyanın değişken hem de Freud’un dediği gibi, insanın zamanı algılama biçiminin karmaşık olduğunu savunur.
Freud’un yer, zaman ve mantığın çizdiği sınırları gözetmeyen bir “yer” olarak tanımladığı bireyin bilinçaltının kendisi de karmaşık ve değişkendir. Bireyin zamanı ve bu nedenle gerçekliği algılama biçimi de aynı derecede karmaşıktır; geçmiş, bugün ve gelecek karmaşık bir bütündür.
Julia Kristeva şöyle der: Bir metin “metinlerin permütasyonudur, bir metinlerarasılıktır: Verili bir metnin alanı içinde başka metinlerden alınmış çeşitli sözceler kesişir ve birbirini nötralize eder.”
Nasıl bir kumaş parçası birbiriyle örülmüş farklı ipliklerden oluşuyorsa, aynı şekilde, tek bir edebi metnin bünyesinde de “yeni” metinle iç içe bulunan eski metinler ya da ara metinler bulunur.
Bu nedenle hiçbir yazar tümüyle yeni bir şey söyleyemez; ancak önceden yazılmış, söylenmiş ve okunmuş olanı bir değişimden geçirip tekrar ifade edebilir. Ya da “hiçbiri özgün olmayan çeşitli yazıları, birbirleriyle örtüştükleri ve çeliştikleri çok boyutlu bir alan olarak yeniden düzenler ve derler.”