Richelieu vasiyetnamesine dair
Sainte-Beuve;vasiyetnamenin hayranıdır;üslûbunu,yer yer Shakespeare'le, Schiller'le karşılaştırır.Kitap,Kardinal'in bütün siyâsî tecrübesini özetler;“devlet adamının el kitabı”dır. (Bk. Causeries de Lundi, cilt VII, 224 -265).Bir başka araştırıcı,Leon Noel için vasiyetname“aklın, tecrübenin,realizmin şaheseri... Fransız politika san'atının zirvesi ve bir bakıma mecellesi”dirVasiyetname bir filozofun değil, bir hareket adamının eseri. Yazar,hikmet-i hükümete ahlâk cübbesi giydirir. Aristokrasiye, derebeylik artıklarına,din savaşlarına düşmandır. Halka âşık olduğu da söylenemez:“Avamın okuyup yazmasına ne lüzum var? Eğitim Fransa'yı oşboğazlarla doldurur.Hiçbir işe yaramaz bunlar.Aileleri
felâkete sürükler,halkın huzurunu bozarlar.Kitap avamın kafasında şüpheler yaratır.”Başka bir yerde;“Bütün politikacılar bilir ki,der,halk refaha kavuşunca zapt edilmez olur. Katıra benzer avam,yük altında uysaldır,fazla dinlenince azar.” Büyük Richelieu'nün ölümsüz vasiyetnamesi böyle hizmetlerle dolu.
Sayfa 156
Son
Tarih felsefecisi Leon E. Halkin diyor ki:
"Tarihin bilinmesi, geleceği düşünmek için zaruridir... İnsan geçmişini ne kadar iyi tanırsa, onun o ölçüde daha az kölesi olur..."
Sayfa 246Kitabı okudu
_Din, bütün yaşamı boyunca çalışan ve yokluk çekenlere, şükretmeyi, azla yetinmeyi, kısmete boyun eğmeyi, sabırlı olmayı ve öteki dünyada bir cennet umuduyla avunmayı öğretir.
_Din, halkı uyutmak için afyon niteliğindedir.
_En derin dinsel önyargı kaynağı yoksulluk ve cehalettir. Savaşmamız gereken kötülük de budur. Din aldatmacasının gerçek
VİCTOR HUGO'NUN SÖYLEVİ
