Memleket

Bir başka dikkat çekici örnek de Bakara sûresinde geçen ve “orta namaz”dan bahseden âyettir. Burada Allah Teala “namazları, özellikle de orta namazı (gözetip) muhafaza edin” (Bakara 2/238) buyurmakta ve aslında bütün (beş vakit) namazlar önemli olduğu, birisini diğerine tercih söz konusu olmadığı halde içlerinden birisine karşı daha özenli ve dikkatli davranılması gerektiğinden bahsetmektedir.

Müfessirler buradaki “muhafaza etme”nin namazların vakitleriyle ilgili olduğunu, âyette namazların vakitlerine riayet edip onları geçirmemek gerektiğinin söylendiğini belirtirler.

Diğer yandan “orta namaz”ın ise ikindi namazı yahut başka namazlar (sabah, öğle) olduğunu ama daha ziyade bu ifadenin ikindi namazını işaretlediğini belirtirler. Nitekim Hendek savaşında müşrik ordusunun meşgul etmesi sebebiyle Rasulullah ikindi namazını, gökyüzü iyice kızıllaşıncaya kadar kılamayınca “Bizi orta namazdan alıkoydular! Allah onların evlerini, kabirlerini ateşle doldursun!” diye beddua etmiştir.

Her ne kadar bazı müfessirlerce her döneme teşmil edilse ve her bir insan teki için kendisini daha ziyade meşgul eden vakit ne zamansa orta namaz işte o vaktin namazıdır, o sebeple ona daha fazla ihtimam göstermelidir şeklinde yorumlansa da, çoğunluğa göre bu âyette bahsi geçen “ikindi namazı”dır ve bu namaza daha fazla dikkat edilmesinin özellikle vurgulanması, sıcak memlekette yaşayan Arap toplumunun günlük yaşantılarıyla ilgili görünmektedir.

Nitekim Taberî bu duruma dikkat çekmiş ve insanların ikindiden akşam vaktine kadar geçimlerini temin işiyle uğraştığını, dolayısıyla bu vakitlerde dünya işleriyle yoğun bir şekilde meşgul olduklarını; bu sebeple ikindi namazını unutmaları yahut çok geç vakte bırakmaları mümkün olduğu için Allah Teala’nın ve Rasulullah’ın onları uyardığını ifade etmiştir.

Fakat Taberî’nin söylediği bu durum özellikle sıcak memleket insanları ve bizim konumuzda Araplar için geçerli olduğu halde o, bu durumu evrensel bir hadise gibi açıklamış görünmektedir. Ama bilindiği gibi dünyanın her yerindeki insanların gün içindeki çalışma-dinlenme saatleri aynı olmadığından bu uyarıyı herkese teşmil etmek kolay olmayacaktır.

İşte bu sebepten olsa gerek Şah Veliyyullah Dihlevî (ö. 1176/1762) bu hususu bir anlamda Kur’ân’ın Arabî oluşuyla ilişkilendirmiş ve Medine toplumunun tarihsel ve toplumsal şartlarıyla izah etmiştir.

Buna göre bir tarım toplumu olan Medine’de insanları en çok namazdan alıkoyacak vakitlerden birisi ikindi vaktidir. Zira bu vakit, esnafın çarşı pazara, çiftçinin tarla ve bahçesine gittiği en uygun vakittir. O dönemde gündüz iki vakitte mesai yapılmaktaydı: Biri sabah namazından sonraki vakitti ki bu vakitte namaz yoktu ve öğle vakti gelmeden –iklim gereği- herkes evine çekiliyor ve kaylûle (öğle uykusu) yapıyordu. Diğeri de ikindi vaktiydi. Bu vakitte çalışmanın daha da yoğunlaşmasının insanları ikindi namazından alıkoyması ihtimali yüksekti. Bu sebepledir ki hem bu âyette mesele vurgulanmış hem de Rasulullah’ın hadislerinde terğib ve terhib kastıyla bu namazın önemi üzerinde durulmuştur.

Memleket gibisi yok,günaydın demek burda bir başka

Dağılmış pazar yerlerine benziyor şimdi istasyonlar
Ve dağılmış pazar yerlerine memleket…