Mevlâna’yı ziyarete felsefecilerden bir grup geldi. Soruları olduğunu bildirdiler. Mevlâna onlara beni göstererek: — Benim sorularımı cevaplayana sorun, diye bana havale etti. Bunun üzerine, gelen felsefeciler üç sual sormak istediklerini belirttiler. — Sorun, dedim. İçlerinden birini başkan seçtiler. Hepsinin adına o soracaktı. Sormaya başladı:
Dediler ki: "Her tarafta, altı yönde de hep Hakk'ın nuru parlamaktadır."
Halk; "Hani o nur nerede?" diye feryada başladı.
Gerçeği göremeyen kişi, sağa, sola her yöne baktı, bir nur göremedi.
Bunun üzerine, ona, dediler ki; "Bir an için olsun sağsız, solsuz olarak bak! O vakit, o nuru görürsün."
Peygamber , Allah ’ın salât ve selamı üzerine olsun, buyurur ki yüreklerinizin daraldığı, gözlerinizin yaşla dolduğu, yanıp kavrulduğunuz vakit hâcet dileme vaktidir. Bunu ganimet sayın, çünkü o vakitte rahmet kapısı açıktır; hâcetler dileyin.
Tatbik için ise zühd ve riyâzat (fazla ibadet, takva) yolunu seçmek gerekiyordu. Bir de kendi meşgul olduğum şeylere baktım, hiçbiri tam bir samimiyet üzerine kurulmuş değildi.
Kitabın yazıldığı yıllardan sonra bu konu oldukça gündem oldu.
Cahiz’in değişik hayvan türleri üzerinde incelemeler yaptığı, hayvanların organlarını keserek deneye tâbi tuttuğu, onlara zehir içirerek vücut üzerindeki etkilerini gözlemlediği rivâyet edilmektedir. Zâten onun en büyük eseri el-Kitabu’l-Heyevan’dır. (Hayvan türleri üzerine araştırmalar.) Cahiz’in deney ve gözlemciliğiyle 750 yıl sonrasının Bacon’unu çağrıştırdığı gibi hayvan türlerinin evrimi ile ilgili görüşleri de Darwin’in “Türlerin Kökeni” kitabını hatırlatmaktadır. Zâten Cahiz’le birlikte İbn-i Miskeveyh, İhvân-ı Safâ grubu, Molla Sadra, Mevlânâ gibi kimi sîmâların Âlem görüşlerinin evrimci olduğu biliniyor. Ancak bunların Darwin’in savunduğu evrimden farklı tarafı, işi götürüp Allah’a bağlamalarıdır. Doğrusu, yaratılış-evrim sentezi son derece çarpıcı bir Âlem görüşünün ortaya çıkmasına vesile olması bakımından araştırmaya değer bir konudur...
İSLÂM DÜŞÜNCE TARİHİNDE YENİLİK ARAYIŞLARI KİŞİLER, FİKİRLER, AKIMLAR - ŞUBAT 2011 - İNŞA YAYINLARIKitabı yarım bıraktı
