Daha iyisini tanımayan ve kıyaslama yapamayan bir insanın kendi yaşama şekliyle yetinip memnun
olması olağandır.
Türkiye’nin geri kalmışlığı bir Afrika ya da Latin Amerika ülkesinin geri kalmışlığı değildir. Koskoca bir geçmiş ve geleceği olan, uygarlığı olan, sağlam temelleri hâlâ direnen ve kendini ileriye götürecek birikimi çeşitli alanlarda gerçekleştirmiş bir toplumun, geri bıraktırılmışlığıdır bu.
Devletin iki yüz yıldan beri sürekli olarak güçten düştüğü bir ortamda onun görevlerini yüklenen kişiler, yaptıkları işin karşılığını halktan fazlasıyla çıkarmaktadır.
Daima din ile düşünce karşı karşıya getirilmiştir.
Halbuki din,inanç alanına ait bir şeydir.
İleri ve geri ise düşünce alanına aittir.
"Haris budalılıktan sanır ki, fakir kendi tembelliği yüzünden fakir olmuş, zengin de çok çalışmasından dolayı nimete ermiştir"
Fuzuli
"Şu akıp giden kum seline bak;
Ne durması var, ne dinlenmesi
Bak birdenbire nasıl bozuluyor dünya.
Nasıl atıyor bir başka dünyanın temelini."
( Mevlânâ Celâleddin Rumî)
"Taş devrini yaşayan bir toplumu sanayi çağına getirmek başka şeydir, donmuş bir medeniyeti uyandırmak başka şey..."
Koskoca bir geçmiş ve geleceği olan, uygarlığı olan, sağlam temelleri hala direnen ve kendini ileriye götürecek birikimi çeşitli alanlarda gerçekleştirmiş bir toplumun, "geri bırakılmışlığıdır" bu.
Acem düşünürü Sa'di, " Mal ömrün huzur ve asayişi içindir, ömür mal cem'eylemek için değildir," diyor.
Sayfa 91Kitabı okudu
Türkiye dengesini kaybederek geri kaldığı için şimdi
yabancıların geniş sömürüsüne hedef olmaktadır. Bu dış
etkenin önemini arttırmasıyla, oluşmuş bulunan geri kal-
mışlık durumu kökleşecek; günümüze dek sökülüp atıl-
mıyacaktır.
1787 yılında Rusya’ya yeniden savaş ilân edildiğin-
de, devlet iflâsın eşiğine gelmiştir. Önceleri olduğu gibi
bazı zenginlerin, görevden uzaklaştırılan vezirlerin malına
yahut mirasına el koyarak ordu açığının kapatılmasına
artık imkân kalmamıştır. Padişah, malî bunalım karşısın-
da, devlet büyüklerinden iane toplanmasını, bir çeşit iç
borçlanmaya gidilmesini düşünmektedir. Ancak bu yolda
da başarı sağlanamayınca, Osmanlı zenginlerinden ümidikesen I. Abdülhamid «Cenab-ı hak lâyiklermi versin)) di-
yerek Şeyh-ül îslâmdan fetva alacak ve «Dış borçlanmaayı
tarihimizde ilk olarak deneyecektir
Celâli isyanlarından sonraki dönem, imparatorluğun
hızla ekonomik iflâsa yaklaştığı, yer yer cesur çıkışlarla
bu kaçınılmaz sonun ertelendiği bir dönemdir. Daha önce
sözünü ettiğimiz ekonomik nedenler gün be gün mâliyeyi
zor duruma sokmaktadır. Bütçe açığı büyümekte, gider
hanesi genişlerken gelirler azalmaktadır.
Bey ve ağaların geliştiği oranda Osmanlı toplumunun
yapısı da değişti, bambaşka bir şekil aldı. İnsanların bir-
birleriyle, kuramlarla, devletle, toprakla olan ilişkileri bu
geç kalmış derebeylik düzeni uyarınca biçimlendi.
Askerlikten başka her çeşit ticaret ve zorbalıkla uğ-
raşan, ilerdeki bölümlerde görüleceği üzere toprak geliri-
ne, hatta fiilî mülkiyetine de el atan profesyonellerden ku-
rulu bu ordudan, bir hayır beklenemezdi.