“Avrupalılar çuha ve ipekli kumaşların iptidai maddelerini bizden alıyor, mamullerini de bize satıyorlar. Onlarla rekabet edemeyişimizin sebebi, çalışma düzenimizin bozukluğundandır. Gereken alet ve levazımı tedarik ederek, iptidai maddelerimizi yurt içinde işleyelim.”
Rami Mehmet Paşa (1654-1704)
Amerika’nın keşfi konusunda yazdığı Hadis-i Nev yahut Tarih-i Hind-i Garbi adında bir kitabı, 1583’te tamamlayan Niksarlı Emir Mehmet Suudi Efendi yöneticileri şöyle uyarmıştı: “Avrupalılar okyanusun sırrını buldular. Yeni dünya ve Hindistan sınır kalelerine malik oldular. Bir kısmı Hürmüz adasına yerleşti. İslam milletleri coğrafya ilminden habersiz olduklarından bu Avrupa deniz ticareti istilasının tehlikesini maalesef takdir edemiyorlar. Elbette bunun akıbeti fena olacaktır.”
Adem oğulları bir vücudun azaları gibidirler
Çünkü hepsi aynı cevherden yaratılmışlardır
Vücudun bir yerinde bir dert, bir ağrı hasıl olursa
Diğer azanın kararı kalmaz onlar da rahatsız olurlar
Sen ki başkalarının mihnetinden keder duymuyorsun
Sana insan adını vermek yakışmaz
(Şirazlı Sadi, Gülistan)
Tıp, felsefe, matematik, fizik, kimya, astronomi, klinik farmakoloji, etik ve müzik teorisi alanlarında çalışmalar yapan bu deha sahibi bilgin, bir kişinin duygusal durumunun bedensel sağlığını da etkileyeceğini belirlemişti.
İslam dünyasında kurulanlarla benzer niteliklere ve araçlara sahip rasathaneler Avrupa’da ancak 16.yüzyılda ve sonrasında faaliyete geçirilmişti. Bir ülkede rasathanenin kurulması nakli ilimlerin yanında fizik, matematik ve astronomi konusunda bilgi birikiminin bulunduğunu düşündürüyordu.( Aydın Sayılı:2016)