l- Câhız’ın Sözlerinden Seçtiklerimiz
Muhammed b. Abdülmelik ez-Zeyyât’a yazdığı bir risâlede şöyle der:
“Menfaat sevgiyi, zarar vermek düşmanlığı doğurur. Zıtlık düşman olmayı,
hevesin zıddı usancı, arzuya uymak sevgiyi doğurur. Güven sükûneti, hıya-
net nefreti, adalet kalplerin birleşmesini, zulüm ayrılığı, güzel ahlâk ünsi-
yeti, çekingenlik vahşiliği (uzaklaşmayı), kibir kızgınlığı, tevazu dostluğu,
cömertlik övgüyü, cimrilik tenkidi, gevşeklik ve ağır davranma hasreti, ih-
tiyat sevinci, tekdir pişmanlığı, kaçınma özrü, kaçınma özrü, tedbirli olmak
nimetin devamını, küçümseme düşmanlığı, iddialaşma şerrin ve helâkin
başlangıcını doğurur. Bunların hepsinin ifrat ve tefrit durumları vardır. Sı-
nırları doğru çizilirse sonuçları doğru olur. Aşırı cömertlik saçıp-savurmay-
la, aşırı tevazu zilletle, aşırı böbürlenme düşmanlıkla, sözünde durmamakta
aşırılık ise kimseye itimat etmemekle sonuçlanır. Bu da mümkün değildir.
Arkadaşlıkta ifrat kötü kişilerle arkadaşlığa, aşırı çekingenlik sana nasihat
verenlerden uzaklaşmaya yol açar.”