Robert N. Bellah Posts

Welat Boran

Dinsel evrim daha kötüden daha iyiye doğru bir ilerleme değil- dir. Biz kabile halklarının "ilkel dini"nden bizim gibi insanların "daha yük- sek dinleri "ne gitmedik. Ben dinsel evrimden söz ederken Cliff Geertz'in en- dişelendiği sorunun bu olduğunu düşünüyorum; çünkü eski günlerde dinsel evrim fikri hep o terimlere büründürülmüştü. 34 Dinsel evrim yeni yetenekler ekler, ama bize bu yeteneklerin nasıl kullanılacağı hakkında bir şey söylemez. Stephen J. Gould'un işaret ettiği gibi, karmaşıklığın yegane iyi olmadığını anımsamaya değer.35 Basitliğin kendine özgü çekicilikleri vardır. Bazı görece basit organizmalar milyonlarca yıldır aşağı yukarı aynı form içinde var ol- muşlardır. Tür karmaşıklaştıkça ömrü kısalır. Bazı örneklerde tür daha kar- maşık formlara bürünmüş, ama ortadan kalkışlar kitlesel olmuştur. Eskilerde Homo cinsinin çeşitli türleri vardı; şimdi tek kalmıştır. Günümüze kalan tür, en son yok olan akrabasının, Neandertallerin ortadan kalkmasından kısmen sorumlu olabilir. Karmaşıklaştıkça kırılganlaşır. Karmaşıklık termodinami- ğin ikinci yasasına ters düşer; bütün karmaşık birimler ayrışma eğiliminde olur ve karmaşık sistemlerin işlemesi gittikçe daha çok enerji gerektirir. Bü- tün bunlar hakkında 2. Bölüm'de daha çok söyleyeceklerim olacak

Reklam

Welat Boran

Evrimci dilbilimci Derek Bickerton dilin kökeninin off/,i- ne oluştuğunu ileri sürmüştür.32 Öteki primatların çıkardıkları sesler sözcük- ler değildir: Buyurucu ses işaretleridir; onları "Tehlike! Avcı!" ya da "Buraya gel! Yiyecek!" diye tercüme edebiliriz; fakat tehlike ya da avcı yahut yiyecek için sözcükleri yoktur. Birinde çok korkmuş bir çığlıktan, ötekindeyse sevinç- li bir seslenişten başka semantik bir içerik bulunmamaktadır; yaklaşan bir avcı ya da ortada yeni bir yiyecek olmadığı durumlarda, offiine olarak avcıların ya da yiyeceğin mümkün olabilmelerini tartışacak sözcükleri bulunmamakta- dır. Bizim nasıl dili icat edecek kadar (ki bu, dünyada doğrudan bir müdahale ya da zorunlu olmadan şeyler hakkında konuşmak demektir) offiine olduğu- muz sorusuna Bickerton'un kendi yanıtı vardır; fakat şimdilik dil offline orta- ya çıkarken, bir şeylerin "işlevsel", "uyumsal" olması aklı ürkütüyor.

Welat Boran

Oyun, elbette pahalıdır. Oyun oynayan hayvanlar avcıların saldırılarına açık kalır ve oyun onları yiyecek aramaya katılmaktan alıkoyar. Böylelikle oyunun işlevleri üstüne birçok teorimiz ortaya çıkıyor -adaleleri işletmek, top- lumsallığı öğrenmek, öteki oyuncuları alt etmeyi öğrenmek, vb.- ama onun hayvanların yaptığı başka şeylerde pek görülmeyen salt bir eğlence öğesi içerdi- ğinden şüphe eden gözlemci pek yoktur. ]ohan Huizinga Homo Ludens, yani "Oynayan İnsan" diye bir kitap yazmıştır, bundan hala öğrenecek birçok şeyi- miz var.31 Huizinga oyunun kültürün kökeninde bile bulunduğunu görmüştür

Welat Boran

Ayrıca bir de, ancak 1 950'lerde keşfedilen REM (rapid eye movement / hızlı göz hareketi) sorunu vardır; rüya görürken uykuda meydana gelir. İn- san bebekleri buna çok fazla ihtiyaç duyar. Onların uykusunun % 80 kadarı REM uykusudur, yetişkin insanlarda ise bu % 20 kadar olur. Pekala, rüyalar niçindir? Bu konuda herhangi bir fikir birliğine denk gelmedim, ama çeşitli kültürlerde rüyalar çok ciddiye alınmış ve gündelik yaşamı bazen önemli öl- çüde etkilemişlerdir. REM uykularının öğrenmeyle, anıları pekiştirmekle, önemli anıları öne çıkarıp önemsizleri silmekle ya da yaratıcılıkla ilgisi oldu- ğu anlaşılıyor. Dolayısıyla, evet işlevleri vardır, ama bu işlevlerin ne olduğu o kadar belli değildir. Onu hala çok iyi anlamasak da, uyku zorunluluk olduğu da anlaşılan bir lükstür.

Welat Boran

Beni de ilgilendiren konular üstünde çalışan biyologların son zamanlarda yaptıkları yayınları okurken, onların on/ine ve offline bilgisayar dili kullandıkları dikkatimi çekti. Online hemen önümüzde olan, öç alan Darwinci baskıların gündelik yaşam dünyasıdır. On/ine yiyecek arama, savaşma, kaçma, üreme ve bütün yaratıkların sağ kalımı sürdürmek için yapmaları gereken öteki şeylerin dünyasıdır. Offline ise bu baskıların olmadığı ve başka şeylerin işlediği durumdur. Uyku ya da oyun gibi offline şeyler hakkında makale ve kitapların çoğu zaman "Uyku iyi anlaşılmamıştır", ya da " Oyun iyi anlaşılmamıştır, hatta bazıları onun var olmadığını bile savunurlar" diye başladıklarını gördüm. Hiç kimse yiyecek arama tekniklerini tartışmaya böyle bir ayrım yaparak başlamaz. Elbette belirli konulara gelindiğinde, yalın sağ kalım dünyasında bile, bir şeyin iyi anlaşılmadığını söylemek, beni rahatlatacak ölçüde sıradandır. Fakat bütün alanlara uygulandığında, böyle betimlenenler genellikle offline alanlardır.