Buhran. Doğu-Batı ticaret yolunun Akdeniz'den Okyanuslara
kayması biçiminde hissedilmiştir. Milletlerarası
ticaret yolunun değişmesinin, bu ticaretten yararlanan şehir
ve köyler ile devlet hazinesi üzerinde, giderek nasıl bir
sarsıntı yaratacağı açıktır'".
Prof. Barkan'ın yaptığı araştırmalar, XVI. YüzyıIda
baharat yolu üzerindeki bazı şehirlerde gümrük gelirlerinin
azaldığını ve nüfus artış hızında önemli gerilemeler olduğunu
göstermektedir. Bu eğlllm zamanla güçlenmlştlr. Tarlhçilerlmiz,
genellikle. bu görüşü paylaşmaktadır. Prof. İbrahim Kafesoğlu,
Türkiye"nln gerileme nedenini şöyle açıklamaktadır: "Türkler.
XVI. Yüzyıl ortalarına kadar, yeryüzünün en ileri toplumu idiler.
Dünyanın yarısı ve en güzel parçaları ellerindeydl. Avrupalıların
yeni deniz yolları bulmaları ve kapalı kıta sistemınden
çıkmaları, iktisadi düzeni Türkler aleyhine bozdu. Avrupalıları
dünyanın efendisi yaptı». Prof. Zeki Velidi Togan da
aynı görüşü benimsemektedlr: «Asıl ve en önemli sebep dışarıda
ve bu da deniz ticaretinin gelişmesldir». <Hayat-Tarih Mecmuası,
Şubat ve Mart 1966). Elbette ticaret yolunun değişmesi, tek
bir soyut olay olarak ele alınamaz. Mesele. rollerin değişmesi,
Doğu üstünlüğünün yerini Batı üstünlüğünün almasıdır. Rollerdeki bu değişikliğin, Türkiye'yi ciddi bir buhrana sürükleyen
ekonomik, sosyal, politik, askeri vb. karmaşık etkileri olmuştur