Sahra çölünde dahiyane bir oduncunun durumunu düşününüz. Esnek kaslarıyla, keskin baltası hiçbir işine yaramayacaktır. Kesecek ormandan yoksun bir oduncu bir soyutlamadır ancak. Sanatta da olan budur. Yetenek ancak belli bir maddeye uygulanan öznel bir yatkınlıktır. Madde ise bireysel yeteneklerden bağımsızdır, o olmadı mıydı deha ve ustalığın hiçbir yararı olmaz.
Romanı -özellikle de modern romanı kastediyorum- içinden hep yeni yeni biçimler çıkartabilen sonsuz bir alem olarak düşünmek hatadır. Muazzam genişlikte, ama sınırlı bir taş ocağı olarak düşünmek daha yerinde olur. Romanda belli sayıda olası konu vardır. Öyle ya, taş ocağına sabahın erken saatlerinde gelen işçiler kolayca yeni bloklar, yeni şekiller, yeni konular bulmuşlardır. Bugünkü işçilere ise, olsa olsa derinlerdeki ufak taş damarları kalmıştır.
Yetenek işte tür denilen o nesnel olasılıklar listesi üzerinde çalışır. Ve taş ocağı tükendi miydi, yetenek, ne denli büyük olursa olsun, hiçbir şey yapamaz.
Önemli olan görünen şey değildir, insanla ilintili bir şeyin iyice görülmesidir, hem ne olursa olsun.
Sadece durup seyretmek gözbebeğimizin kesin bir yansızlığı olma iddiasındadır, gerçeğin gösterisini yansıtmakla yetinir,
özne o gösteriye hiçbir katılım ya da çarpıtma uygulamaz. Ama şimdi şunu fark ediyoruz ki, onun ardında, kaçınılmaz bir koşul olarak, dikkat düzeneği işlemektedir, bakışı öznenin içinden yönetir ve kendi kişiliğinin derininden kaynaklanan bir bakış açısını, bir biçim ve bir sıra düzenini nesnelerin üzerine boca eder. İnsan gördüğüne dikkat etmez, tam tersine, ancak dikkat ettiği şeyi görür.
İnsan bir sanat yapıtını sevmese de, anlamışsa, kendini ona üstün duyar ve sinirlenmesine gerek kalmaz. Ama yapıtın yol açtığı hoşnutsuzluk anlaşılamamış olmasından ileri geliyorsa, insan mahcup olur, sezinlediği karanlık aşağılık bilincini dengeleyebilmek için de yapıt karşısında küçümsemesini belirterek kendini kanıtlar.
"Gerçek", sanatçıyı aralıksız kollar, kaçmasını engellemek için. Ne büyük bir kurnazlık ister dahice bir kaçış! Sanatçının "tersine bir Odysseus" olması gerekir; -gündelik yaşamın Penelopeia'sından yakayı kurtarıp, gemisini kayalıkların arasından geçirerek Kirke'nin büyüsüne doğru ilerlemek durumundadır.
En köklü, en kuşku götürmez kanılarımız aslında en kuşkulu olanlardır. Bizim kısıtlılığımız, sınırlarımız, tutsaklığımızdır onlar. Eğer sınırlarını genişletme yolunda müthiş bir atılımla şahlanması olmasa, yaşamın pek önemi kalmazdı. Daha fazla yaşama uğruna çırpındığı oranda yaşar insan.
Gözyaşı ile kahkaha estetik açıdan hile sayılır. Güzelliğe götüren edim asla hüzün ya da gülümseme yolundan geçmez. Hatta oraya hiç varmazsa daha da iyi.
Her ustalık soğukluk yaratır. (Mallarme)