1864 Çerkes sürgünü ve soykırımı
Binlerce yıldır yaşadıkları toprakları birkaç günde terk edişleri; yalın ayak, üst baş perişan sürgün yolları... Hiç bilmedikleri deniz ve o korkunç yolculuklar...
Bkz; Ahıska Türkleri - Sürgünü bitmeyen Türkler...
Rus çizmesi altında bulunan Türkler, bugün bağımsızlıklarını almış bulunan Özbekistan, Kazakistan, Kızgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Azerbaycan dışında da geniş topraklar üzerinde yayılmış bulunmaktadırlar. Moskova yakınlarından Ural dağlarına kadar olan, bir zamanların en büyük imparatorluğu olan Altınordu devletinin varisleri olan Tatarlar, Çuvaşlar, Başkurtlar, Balkarlar, Dağıstan'daki Kumuklar, Azerbaycan asıllı Türkler bağımsızlıklarını almış değiller. Bunların yanında Kafkas kabilelerinden olan ve Ruslarla ne ırkı, ne de dini hiçbir yakınlıkları bulunmayan Çerkes (Kabartaylar, Adigeler, Şapsığlar, Vubuhlar, Abhazlar) ayrı bir lisan konuşan Çeçen ve İnguşlar, Lezgiler ve Osetinler, sayıları yirmibeş milyonun üzerinde bulunan bu Türk ve müslüman gruplar bağımsızlıklarını almamış ve Rus devleti içinde sömürge milletleri olarak kalmışlardır. Bu Türk ve Kafkas asıllı milletlerin ne Rusya içinde, ne de Birleşmiş Milletler'de herhangi bir temsilcilikleri yoktur. 1944 senesinde tehcire tabi tutulan Kuzey Kafkasyalı Çerkes, Çeçen, İnguşlarla birlikte Karaçay ve Malkarlar, daha sonra çıkarılan bir afla vatanlarına döndükleri halde, bunların büyük bir çoğunluğu bu af kapsamına alınmadığından hâlâ Kazakistan ve Sibirya'da çile doldurmaktadırlar.
Ruslar her zaman acımasız ve istikrarsızdırlar.Şimdiye kadar hiç kimse onlarla uzun zaman dost olamamıştır.Tüm Osmanlı halkı,komşuları Rusların dostluğuna güvenmemekteler.Çünkü onların kendi ülkelerine olan dostlukları bile güvenilir değildir.
Sayfa 212
Şurası bellidir ki gereksinme ve yaşama isteği insanı en tehlikeli maceraları göze almaya götürür.Halbuki yaşamın konforu barış ve sükuneti sağlar.
Sayfa 197
Osmanlı Devleti İslamiyet'in temsilcisi,İstanbul merkezi ve Padişah halife olarak dini lideriydi.Ancak unutulmamalıdır ki Osmanlı Devleti bu niteliklere,İslamiyet'i haçlı seferlerine ve Moğol saldırılarına karşı savunan Memlük devletini son 240 sene yöneten Çerkes Memlük Sultanlığını yıkarak sahip olmuştur.
Sayfa 187
Bugün eski vatan toprağındaki Adıge,Abhaz,Çeçen ve Dağıstan Cumhuriyetinde yaşayanlar;anadillerinde okuyup yazarak Çağdaş Kuzey Kafkas Edebiyatını yaratıyorlar.Kuzey Kafkas insanının kalemsiz ve kitapsız geçirdiği yılların acısını çıkarırcasına güçlü yapıtlar veriyorlar.
Sayfa 186
Düşünün,hep beraber düşünelim.Akılsız başların cezasını çekmeyelim.Yağmura tutulup ıslandıktan sonra yamçı(kalın yünden dokunmuş, bir yüzü uzun tüylü yağmurluk.)kapmak bir yarar getirmez.
Sayfa 181
Evlatlarımızın bedduasını kazanmaktansa,birazcık aklımızı çalıştırıp doğru yolu bulup onların övgüsünü kazanmak daha iyidir.
Sayfa 181
Müslüman olacağız,dinimizi koruyacağız,kültürümüzü koruyacağız,kendimizi yetiştireceğiz,rahat yaşayacağız diyorsak,bu konuda karşımıza kimse dikilmemelidir.Delilik yapıp mahvolmadan önce,evimizden,toprağımızdan ayrılmadan önce aklımızı başımıza toplayıp birazcık düşünelim.Gençlerimizi çağdaş bilgilerle kendi vatanlarını,topraklarını koruyacakları biçimde yetiştirelim.Anlayışı olanların,kafasını yorup düşünenlerin söylediklerini dinleyelim.Gereksiz yere aklınızın değerini,malınızı,mülkümüzü yitirmeyelim.Tanrı'nın razı olmayacağı yola düşmeyelim.
Sayfa 180
Tanrı'nın haramdan saydığı sadece domuz eti yemek değildir.Hırsızlık da haramdır,yalan söylemek de haramdır.Adam öldürmek de haramdır.Kumar oynamak da haramdır.Cahilliğimizden,bilime önem vermeyişimizden,kendimizi yetiştirmeyişimizden bunlara benzer birçok günahları kazandığımız oluyor.
Sayfa 179
Vatanımızı terkedip Osmanlı topraklarına gitmekle,müslüman topraklarını daraltıyoruz bu bir...Zaten kendilerine yetmeyen topraklarını bizimle paylaşmak zorunda kalıyorlar bu iki..Bu tarafta bıraktığımız akrabalarımızı,kardeşlerimizi daha güçsüz,daha zayıf bırakıyoruz bu üç...Onu da geçelim,gittiğimiz topraklar vatanımızdan daha iyi,daha güzel,daha rahat değil bu dört...Gittiğimiz yerlerin havası,suyu bize yaramayıp,kitleler halinde ölüyoruz ve böylece halkımızın ve müslümanların gücünü azaltıyoruz bu beş...Bu afetten kurtulanlar da vatanda bıraktıkları eş,dost,akrabalarının ve vatanlarının özlemi içinde ölüyorlar bu altı...Daha sonra buradaki malını mülkünü paraya çevirip yola çıkanlar,gittikleri yerlerde paraları tükenip dört duvar arasında aç,çıplak kalıyorlar bu yedi.Bu duruma düşenlerin karınlarını doyurmaktan başka sorunları olmasa,o da iyiydi.Fakat kendisine verilen topraklar yüzünden yerli halkla kanlı oluyorlar ve müslümanlar,müslümanları öldürmeye başlıyor,bundan da bir günah çıkıyor bu sekiz...
Tsağo Nuri
Sayfa 178
Gözü kapalı,düşünmeden kazandığımız günahları Tanrı'nın affedeceğini mi sanıyorsunuz?Affetmeyecektir.Neden derseniz,Tanrı bize akıl vermiştir,önce düşünüp aklımızı çalıştırmamız gerekir...Düşünüp doğruyu bulamıyorsak soruşturup,araştırmamız gerekir.Sonra "Ben bunun günah olduğunu bilmiyordum" demek yarar sağlamayacaktır."Neden araştırmadın,düşünmedin"diyeceklerdir.
Sayfa 178
Neden kaybolacağız dersiniz,Şu yüzden kaybolacağız:
Kendimizi bilime vermedik,bilimden nasibimizi alamadık ve "Aynı topraklarda yaşayalım,toplumumuzun varlığını koruyalım"demiyoruz.Ulusumuzu,kültürümüzü,vatanımızı koruyalım demiyoruz.Anlayışımız,düşünümüz bu önemli sorunu kavramaktan aciz kalıyor.Bilinen en eski çağlardan beri atalarımızın yaşayageldiği ve atalarımızın bizlere bıraktıkları,kimselerin elinden zorla gasbetmediğimiz,kendi helal malımız olan bu toprakların korunması gerektiğini hepimiz bilmeliyiz.Kendimizi müslüman sanıyoruz fakat müslümanlığın farzını da,vacibini de,haramını da bilmiyoruz.Bilenler de parmakla sayılabilecek kadar az.Zorumuza gidecekse de gerçek olan budur.
Sayfa 178
Göçlerin önlenmesinde Adıge şairi Paşe Beçmirza'nın özverili çalışmaları olmuştur.
Sayfa 176