Nasîruddin-i Tûsî öfkenin sebeplerini şöyle sıralar: ucb (kendini beğenme), kibir, mirâ' (çekişme), lecâc (inatçılık), mizâh (şaka), tekebbür (büyüklenme), istihzâ, gadr (vefasızlık), daym (haksızlık), rekabet ve kıskançlık doğuran değerli şeylere yönelik istek. Kınalı-zâde Ali öfkenin bir çeşit delilik olduğu ve sebepler konusunda hakim görüşü devam ettirir.
Sayfa 54
Tevbe/7
Allâh katında ve Rasûlü nezdinde o (ahde vefasızlık ve gadr ü hıyânet, sürekli huyları hâline gelmiş olan) müşrikler için bir ahd(e vefanın gerekliliği sizin tarafınızdan) nasıl (düşünme konusu) olabilir? Ancak kendileriyle Mescid-i Harâm yanında antlaşmış olduklarınız (ve kendilerinden söz bozma emâresi zuhur etmemiş olanlar) müstesnâ! Artık onlar size (ahde vefalılık göstererek) doğru (düzgün) oldukları sürece, siz de onlara doğru davranın. Şüphesiz ki Allâh (söz bozmaktan sakınan) o müttaki kimseleri sever (ve onların bu vefalı davranışına rıza gösterir).
Mescid-i Haram yanında kendileriyle sözleşme yapıldığı bildirilenlerden kimlerin kastedildiği hakkında birkaç görüş varsa da doğrusu bunlar, Bekir oğullarına mensup olan Huzeyme kabilesiyle, Damura oğullarından Benû Müdlic ve Benû Di’l kabileleridir. Bunlar Hudeybiye günü Kureyş ile yapılan antlaşmaya dâhil olmuştular, içlerinden sadece Kureyş ile Benû Di’l antlaşmayı bozmuştular. İşte bu âyet-i kerîmede o zamana kadar kendilerinden bir vefasızlık zuhur etmemiş olan kabilelerle savaşılmayıp onlara karşı, kendilerine verilen süreye kadar ahde vefa da bulunulması emredilmiştir. Zira bu âyet-i kerîmeler Kureyş’in ahdi bozmasından sonra nâzil olmuştur ki bu da Mekke fethinden önce vuku bulmuştur. Dolayısıyla fethin akabinde artık onlara karşı bir ahde vefa sözkonusu olamayacağı âşikârdır.
GADR VE VEFASIZLIK
ـ4333 ـ1ـ عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللّهُ عَنْهما قَالَ: ]قَالَ رَسُولُ اللّهِ #: إذَا جَمَعَ اللّهُ ا‘وَّلِينَ وَاŒخِرِينَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرْفَعُ لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ يُعْرَفُ بِهِ فَيُقَالُ: هذِهِ غُدْرَةُ فَُنٍ[. أخرجه الخمسة إَّ النسائي .
1. (4333)- İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)
