74 syf.
8/10 puan verdi
—————————————————————————
1915'te yayınlanan Dönüşüm, Franz Kafka'nın en başarılı hikayelerinden biridir.
Kısa bir hikaye ama yine de insan bilincini koruyan "canavarca bir böceğe" dönüşerek uyanan bir satıcı olan Gregor Samsa'nın değişimini ve talihsizliklerini anlatıyor.
Mecazi ve resimsel bir şekilde damgalanma ve dışlanmayı ele alan, ilk satırdan son satıra kadar gerginliğin dorukta hüküm sürdüğü bir metin olan Franz Kafka imzalı seksen sayfaya yakın kısa ama daha az yoğun olmayan bir eser.
«Gregor Samsa bir sabah huzursuz düşlerinden uyandığında kendini yatağında kocaman bir böceğe dönüşmüş buldu.» (S. 1).
Hikayenin içinde; dönüşüm/metamorfoz, böcek olmak, vicdan veya merhamet sahibi olmak, işçi olmak, çalışmak, para kazanmak, iş saatleri, kariyer yapmak, güvenilir ve dakik olmak, ayrıntılara dikkat etmek gibi konular işlenmektedir.
«Nasıl da güç bir meslek seçmişim kendime! Hemen her gün yoldayım. Bütün bunlar bürodaki asıl işlerden daha yorucu, üstelik bunlar yetmiyormuş gibi bir de yolculuğun çilesi, aktarma trenlerinin stresi, düzensiz, kötü yemekler, sürekli değişen, hiç kalıcı ve samimi olmayan insan ilişkileri. Şeytan görsün hepsinin yüzünü!» (S. 2).
Aile borcunu ödemek için her gün işte varlığından fedakarlık eden ve kendini yoran örnek bir oğul olan Gregor Samsa, bir sabah bir böceğe dönüşerek uyanır, düzenli bir hayatı olan, beş yıldan fazla bir süredir tek bir iş gününü bile kaçırmayan bu adam için şok edicidir ancak bu değişime karşı etkileyici bir soğukkanlılıkla, bir an paniklemeden, kaderci ve dönüşümünü takip eden ilk anlardan itibaren kaderini bir "canavar" olarak kabul etmeye hazır bir şekilde yüzleşmeyi başarır.
«An gelir insan çalışamayacak durumda olur, fakat işte o an, o insanın geçmişteki başarılarını hatırlamak ve ileride engeller ortadan kalktığında daha bir gayretle, daha çok çalışacağını düşünmek için en uygun andır.» (S. 18).
Bir sabah, her şeyden önce Gregor'un ailesi, durumu hakkında bilgi almak için odasına gelir, ikincisi her zaman ki gibi o saatinde uyanmamıştır.
«"Şu sabahları erken kalkmak yok mu," diye geçirdi içinden, "insanı tamamen aptallaştırıyor. Oysa insan uykusunu alabilmeli."» (S.2).
İş yerinden gönderilen firma temsilcisi iki saat sonra onu ziyaret ettiğinde, Gregor sonunda ayağa kalkmayı ve kafasını kapıdaki boşluktan geçirmeyi başarır. Temsilci, çalışanın görünüşünü keşfettikten sonra korku içinde çığlık atar ve kaçar ve daha sonra annesi bayılır. Bu arada babası, temsilcinin orada kalan bastonunu ele geçirir ve Gregor'u şiddetle uzaklaştırır.
Hikayenin ikinci bölümünde Kafka bize Gregor'u her gün besleyenin kız kardeşi Grete olduğunu, babasının ise giderek daha öldürücü hale geldiğini anlatıyor.
«Bu da yaşamak mı, yaşlı günlerimde göreceğim huzur bu mu olacaktı?» (S. 53).
Çalışamayan aile üyeleri bu nedenle evlerini üç erkek kiracıya kiraya verir ve tüm aile iş aramak zorunda kalır. Saklanmak zorunda kalan Gregor, yine de kendini göstermek ve odasında münzevi kalmamak için güçlü bir istek duyduğunu ifade eder.
«Çalışmaktan bitmiş, yorgunluktan tükenmiş bu ailede kimin Gregor ile gereğinden fazla ilgilenecek vakti vardı ki?» (S. 53).
Bir akşam, kız kardeşinin kemanıyla çaldığı müzikten etkilenerek odasından çıkar, ancak kirayı ödemeden kaçan kiracılar tarafından kovalanır. Bu olaydan sonra aile üyeleri arasında karar oybirliğiyle alınır: Gregor'dan kurtulmak. Daha sonra maalesef ertesi gün kurumuş ve zayıflamış halde cam kenarında temizlikli kadın tarafından ölü olarak bulunur ve zorlukla üzülen aile yeni bir başlangıç yapmaya karar verir. Ebeveynler, kızlarının çiçek açtığını ve onun evlenme zamanının geldiğini fark ederler.
«Müzikten böylesine etkilendiğine göre, bir hayvan olabilir miydi? Sanki özlediği, o bilinmeyen gıdaya giden yol karşısına çıkıvermişti.» (S. 62).
Anlatının ilk satırları şaşırtabilir. Gerçekten de, Gregor Samsa'nın bir böceğe dönüşmesi okuyucu için en kafa karıştırıcı olan şey değil; Onu tanımlamak için kullanılan kelime dağarcığı sıradan ve oldukça banal görünüyor. Bu dönüşüm ya da metamorfoz, belirli bir topluma karşı bireysel bir isyanın alegorisi, özellikle profesyonel düzeyde anlamsız bir varoluşa öncülük etmeyi reddetmesi olarak hızla ortaya çıkıyor.
Hikaye ilerledikçe, bu hapis hissinin aslında onun dönüşümünden önce geldiğini anlayabiliyoruz. Gregor, seyahat etmeyi hiç bırakmayan ve hayatı fiziksel olarak o kadar yorucu olan ve mesleğini özel hayatından öncelikli tuttuğu bir satıcıydı. «Seyahat etmek güç, fakat seyahat etmeden yaşayamam ben.» (S. 18). Kalıcı arkadaşlıklar kurmak için zamanı yoktu ve ebeveynlerinin borçlarını ödemek zorunda kaldığı için işverenini yarı yolda bırakamadı. Bu nedenle dönüşümünden dolayı yabancılaşması, geçmişte insan olarak yaşadığı yabancılaşmanın bir uzantısı olarak düşünülebilir.
Yatağının dibinde, vücudu hareket etmese bile, Gregor düşünüyor. Ticaret evi ve para kazandığı işi sebebiyle patronunun onu yataktan kalkması için bir firma temsilcisi gönderdiğinde dünyanın ne kadar acımasız olduğunu fark eder: işveren, çalışanının bir an nefes almasına izin vermez ve onu kasadan para çalmakla suçlayarak daha da ileri iter.
Ancak, bir böceğe dönüşse bile, Gregor nezaket, incelik ve merhametiyle yücelir; o yardımseverdir. Örneğin annesinin gözüne çarpmamak için üzerini bir bezle örter ya da ailesinin maddi sıkıntılarından bahsettiğini duyunca üzüntüyle yenik düşer.
Dahası, Samsa ailesi sadece parayla ilgileniyor gibi görünüyor: ebeveynler birçok borçlarından (sebebini bilmediğimiz) veya Gregor'un gelirinin yokluğunu nasıl telafi edeceklerinden bahsedip duruyorlar. Kafka, Karl Marx'ın "aile ilişkilerini basit para ilişkilerine indirgeyerek örten duygusallık perdesini aralamış" olarak tanımladığı belirli bir burjuva sosyal sınıfını kınıyor. Gregor'un insanlıktan çıkarılması bu doruğa ulaşır.
Dönüşümünün sonunda, Samsa'nın yabancılaşması, onları insan yapan şeyin kaybı zirvededir. Gregor'un bu aile içinde en çok değer verdiği kişi olan Grete, ona karşı en acımasız olan olduğu ortaya çıkıyor. Ona bu kardeşlik statüsünü reddediyor ve şöyle diyor: «Şu yaratığın önünde ağabeyimin adını telaffuz etmek istemiyorum, bu nedenle tek bir şey diyeceğim: bundan kurtulmanın bir yolunu bulmalıyız.» (S. 65).
Bu nedenle roller tersine dönmüş görünüyor: insan kılığına girmiş, henüz yardımsever oğullarını insanlıktan çıkarmış olan bu böceğin ailesi, varlığını özgürce sürdürebilir. Kafka, hikayesini bu alıntıyla kapatarak bir noktaya vardıklarını gösteriyor: «Oturdukları yerde arkalarına yaslanarak gelecekleriyle ilgili planlarından konuştular ve konuştukça da geleceklerinin hiç de kötü görünmediğini anladılar, çünkü üçünün de o güne kadar birbirine sormadığı işleri gayet iyiydi ve özellikle de gelecek için çok şey vaat ediyordu.» (S. 74).
Hikaye bizi insanlığı yıkıcı bir sorgulamayla bırakır, "Sonunda insan ve hayvandan en çok hayvan kim?".
Böylece Kafka, bedenlerin seçilmesine ve ruhların olumsuzlanmasına dayanacak bir yüzyılın görkemli bir başlangıcına imza atmış gibi görünüyor. Samsa'ya olan tam da budur, tek başına, gürültüsüz, özellikle başkalarını rahatsız etmeden kaybolan bir böcek durumuna düşürülür.
Bilinmeyen Şiir
Dönüşüm
Franz Kafka
·
52 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.