Temeli ilahi aşka dayanan ve bu aşka ulaşma dışındaki her şeyi değersiz gören Kalenderîlik, Melamîlik dışında farklı kültürel ve mistik yapılardan da beslenmiştir. Kimi araştırmacılar, Kalenderîliğin kökünde son peygamber ve vahiy olduğunu, ancak Hint-İran aşısı aldığını, dolayısıyla dallarında Budist, Zerdüştî ve Maniheist esintiler taşıdığını belirtmişlerdir.¹⁵⁹
Ahmet Yaşar Ocak, Kalenderîliği toplumsal nizama karşı çıkarak dünyayı dikkate almaya değer görmeyen ve bu düşünüş biçimini hayatın her alanında açığa vuran bir akım olarak tanımlamaktadır. Ancak isabetle belirttiği üzere, bu tanımlama Kalenderîlik akımına mensup herkesi tam anlamıyla niteleyecek yeterlilikte değildir. Zira Kalenderîlik akımına mensup dervişler homojen bir görünüm arz etmemektedir.¹⁶⁰ Kalenderîlik özü itibariyle senkretik (bağdaştırmacı) bir karaktere sahiptir. Her senkretik meşrep gibi dinamik, geçirgen ve değişken bir yapısı vardır. Kültürel anlamda sınırları yerel olanla yetinmeyecek kadar geniştir. Farklı kültür çevrelerinden beslenmekten çekinmeyecek kadar değişikliğe açık ve esnek bir yapısı vardır.¹⁶¹ Kalenderîleri homojen bir yapı olarak tanımlamak bu özelliklerinden dolayı zordur.
Ahmet Karamustafa ise, bu akıma "yeni zühd" adını vermekte ve akımın temel esasının toplumsal temayüllerden sapma yoluyla gerçekleştirilen yeni bir zahidlik anlayışına dayandığını ifade etmektedir.¹⁶² Melamîlikte olduğu gibi, Kalenderîlik akımı da mal-mülk edinme çabalarını reddetme üzerine kuruludur. Topluma ekonomik olarak katkı yapmak yerine gönüllü yoksulluk tercih edilmiştir. Yerleşik hayat bütün kurumlarıyla reddedilmiş, çalışmak, ev-bark edinmek gibi toplumsal yapıya adapte olmayı gerektirecek uygulamalar yerilmiş, gezgin ve başıboş şekilde yaşamak temel prensip haline getirilmiştir.
¹⁵⁹ Ocak, Kalenderîler, s. 5-11. Tahsin Yazıcı da Kalenderîlikte güçlü bir Hint ve Budist etkisi olduğunu söylemektedir. Bkz. Tahsin Yazıcı, "Kalandariyya" EI2, (Leiden: E.J. Brill, 1978), c. IV, s. 473.
¹⁶⁰ Ocak, Kalenderîler, s. 5.
¹⁶¹ Süreyya Su, Hurafeler ve Mitler, s. 16.
¹⁶² Karamustafa, Tanrının Kural Tanımaz Kulları, s. 23.
Sayfa 90 - Kitap Yayınevi, İnsan ve Toplum Dizisi - 70, 2. Basım, Birinci Bölüm, Şam ve Anadolu Dolaylarında 7./13. Yüzyılda Tasavvuf ve Muvelleh Dervişlik, MUVELLEH KAVRAMI VE TARİKATLAR, Kalenderîlik
·
185 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.