Akış
Ara
Keşfet
Ne Okusam?
Giriş Yap
Kaydol
Alışveriş
Keşfet
Kitaplar
Yazarlar
Okurlar
Kitap Türleri
Dergiler
Çevirmenler
İncelemeler
Alıntılar
İletiler
1000Kitap Android UygulamasıÜCRETSİZ – Google Play'den indirin
1000Kitap iOS UygulamasıÜCRETSİZ – App Store'dan alın
ŞartlarGizlilikTopluluk KurallarıHakkımızdaReklam VerinİletişimKütüphanecilerDizinlerÇerez Politikası
©2024 · 1000Kitap Web Uygulaması · 2.38.14
Gönderi
Bir konunun kavranması,daha iyi anlaşılması için hikaye ile veyahut bir yaşanmış olay ile desteklenmesi her zaman daha faideli olmuştur.Kur'an çokça örneği olan bu anlatım insanın konuyu kavrayabilmesinin en etkili yolu olmuştur.Bu çerçeve içerisinde Selçuklu Sultanı Melikşah'in devlet yönetimi hakkında kapsamlı bir rapor istemesi sebebi ile yazılan,Selçuklu Sultanı Alparslan ve Melikşah'in veziri olarak geçirilen 30 yıllık bir tecrübenin ürünü olan eser
Nizamü'l-Mülk-Siyasetname
“Küfr ile belki amma zulm ile payidar kalmaz memleket”
Sultan Alparslan ve Sultan Melikşah dönemleri Büyük Selçuklu Devleti için çok büyük bir önem arz etmektedir. Özellikle Melikşah dönemi, devletin en parlak dönemi olarak görülmektedir. Elbette dönemin başarılı bir dönem olmasında Büyük Vezir Nizamü’l-Mülk’ün katkısı büyüktür. Dolayısıyla, Nizamü’l-Mülk’ün eseri olan “Siyasetname” hem tarihsel bağlamları açısından hem de günümüzde hala devam eden etkisi açısından incelenmeye değer bir yapıttır. Nizamü’l-Mülk, eserinde Sultan’a sadece öğütler ve tavsiyelerde bulunmakla kalmamış, aynı zamanda da eksikler ve olması gereken düzen hakkında dikkate değer bilgiler vermiştir. Ayrıca, Niccolo Machiavelli’nin “Prens” eserinden yaklaşık 400 yıl önce yazdığı eseri, Prens kitabından çok daha kapsamlı ve detaylı yönetim incelemeleri içerdiğinden önemli bir eserdir.
Siyasetname, Arapça “siyaset” ve Farsça “mektup”, risale anlamına gelen “name” kelimelerinden türetilmiş olup devlet yönetimiyle ilgili eser anlamı taşımaktadır. Tarihten günümüze kadar, her dönemde, yöneticilerden adil ve merhametli olmaları beklenmiştir. Ancak farklı dönemlerde, farklı yöneticilerin, tebaaya zulmettiği ya da adil davranmadığı da çoğu kez görülmüştür. Elbette, bu tarz devlet ya da yöneticilerin ömürleri pek de uzun olmamıştır. Bu bağlamda, komutanlar, ilim adamları veya devlet adamları yöneticilere, iyi bir hükümdarın nasıl olması gerektiği ve devletin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda öğütler vermek amacıyla yazılar yazmış ve bu yazılar siyasetname geleneğini oluşturmuştur. Siyasetnameler sadece Türk devletleri geleneğinde değil başka devletlerde de kendini göstermektedir. Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetname adlı eseri de bunları amaç edinerek, Melikşah’ın isteği üzerine yazılmıştır. Elli bir fasıldan oluşan eser, Büyük Vezir’in ölümünden sonra Melikşah’ın eline geçmiş ve birçok eser arasından, en önemli ve en iyi olanı olarak seçilmiştir. Nizamü’l-Mülk, hükümdara öğütler vermekle kalmayıp, aynı zamanda devlet idaresine ilişkin değiştirilmesi gerekenleri de eserinde belirtmiştir. Geçiş süreci yaşayan bir devlet ve toplumda, Fars geleneklerini ve İslamî ilkeleri devlete empoze etmiştir. Bu dönemde bürokrasi, topluma yabancılaşmıştır. Bu nedenle Büyük Vezir, bu mekanizmanın ıslahına Siyasetname eserinde geniş yer vermiş ve çeşitli önerilerde bulunmuştur.
Melikşah, vezirlerinden ülkeyi en iyi şekilde idare etmesi, din ve dünya işlerinde gerekli tedbirlerin alınması, kendi yaşam kurallarını, siyasi ve dini davranışlarını dayandırabileceği bir kitap yazmalarını istemiştir. Kısacası, Siyasetname bu talebe cevap olarak ortaya çıkmıştır. Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetname’sinde eski Hind siyasi düşüncesi ile karışmış İran (Sasani) gelenekleri yatmaktadır. Yapıtta, sultana sadece öğüt ve tavsiyeler verilmekle kalınmamış, sisteme önemli katkıda bulunabilecek ciddi tekliflerde getirilmiştir. Başka bir deyişle, “olması gerekenler” hakkında somut, pratik ve uygulanabilir önlemler önerilmiştir. Ayrıca yapıt, dönemin devlet ve bürokrasi yapısı, yöneten-yönetilen ilişkisini ve muhalif söylemleri de yansımaktadır. Bu yönüyle, şüphesiz ki yapıtın tarihsel bir değeri bulunmaktadır.
Nizamü’l-Mülk yönetimin gerekliliği konusunda, Siyasetname’nin daha birinci bölümüne başlarken devletin gerekliliği ve padişahın konumu hakkında şu tespitlerde bulunmaktadır: “Allah her asır ve zamanda halkın içinden birini seçerek onu padişahlık sanatlarıyla (becerileriyle) övülmüş ve süslenmiş kılar. Dünya işlerinden ve kullarının huzurundan onu sorumlu kılar; fesat, karışıklık ve fitneyi ortadan kaldırır. Onun haşmet ve heybetini insanların gönüllerinde ve gözlerinde genişletince, ondan emin olarak devletin devamını isterler.” Bu bağlamda, Nizamü’l Mülk’e göre yönetim, Allah tarafından yöneticiye verilen ve her dönem için gerekli olan bir olgudur.
Devleti, hükümdarın mülkü olarak tanımlayan Nizamü’l-Mülk, devletin görevleriyle ilgili olarak hükümdarlara ilk olarak şu tavsiyede bulunur: “Kanallar açmak, belli başlı ırmaklara yataklar kazmak, büyük sulardan geçiş için köprüler yapmak, köyleri ve tarım alanlarını mamur kılmak, surlar inşa etmek, yeni şehirler kurmak gibi cihanın imarı ile ilgili şeyler yapsın; güzel oturulacak yerler vücuda getirsin; ana yollar üzerinde ribâtlar, ilim talipleri için medreseler yapılmasını emretsin; tâ ki, adı daima kalsın; bu işlerin sevabı öteki dünyada onu bulsun, reâya daima (hayır) dualar etsin”.
Bürokrasi konusunda ise Büyük Vezir, genel yaklaşım olarak bürokrasiyi dizginlenmesi gereken bir güç olarak görmekte ve bürokrasinin halka yönelik baskıcı tutumunu bir sorun olarak algılamaktadır. Dördüncü bölümün (fasılın) sonunda, padişahın bürokrasiyi sıkı sıkıya denetlemesi gerektiğini şu sözlerle ifade eder: “ Binaenaleyh padişah her daim memurların ne yapıp eylediklerinden haberdar olup tuttukları yolları, törenlerini, yörelerini iyi bellese, bir kanunsuzlukları yahut haddi aşmaları durumunda bir dem görevde tutmayıp derhal azletse ve işledikleri cürüm mesabesinde, diğerlerine gözdağı vermek için, onları cezalandırsa gerektir.”
Nizamü’l- Mülk’ün kadınlar konusundaki tutumu da kati’dir. Ona göre, tarihin bütün devirlerinde hükümdarın karısı hükümdara egemen olduğunda rezalet, şer, fitne ve fesattan başka bir şey ele geçmemiştir. Bu konuda çeşitli hadisler ve hikâyeler anlatır. Örneğin bir hadiste şöyle buyrulduğunu belirtir: “İşlerinizde kadınlarla istişare ediniz; doğru yapmak için onlar işin nasıl yapılması gerektiğini söylüyorlarsa tam tersini yapınız.” Bunun zayıf bir hadis olmasının beraberinde ayetlerde bu hadisi desteklememesi ve dahi bir çok hadis-i Serifte bunun tam zıttı olarak kadın ve erkek her işin istişare ile yapılması gerektigi belirtilmiştir.Buna karsilik bu zayif hadis bağlamında Kur'an ve Hadislerin farkĺı yorumlanması aslında günümüzde bile ataerkil toplum düzeninin de etkisiyle bu durumun bir nevi devam ettiğini söylemek mümkün. Bu kadar keskin olmasa bile kadınların yönetimde bulunma ya da söz sahibi olma oranı çok düşük. Bu durum geçmişten gelen bir geleneğin devam ettiğinin bir göstergesi olabilir.
Siyasetname Nizamü’l- Mülk’ün tabiriyle, “Hem nasihat, hem hikmet, hem destan, hem Kur’an tefsiri, hem peygamber sözleri, hem peygamber kıssası, hem geçmiş adil padişahların maceralarıdır. Bizden evvelkilerden haber verirken kalanlardan meyveler devşirir. Uzun olmasına uzun, lakin özlüdür ve adil hükümdarlara yaraşır yazılmıştır”. Nizamü’l- Mülk devlet teşkilatında idari, mali ve askeri alanlarda aldığı tedbirler ve düzenlemeler sayesinde Büyük Selçuklu Devleti’ni ortaçağın en sağlam teşkilatlı devleti haline getirdiği gibi, kurduğu bu kurumlarında bir takım değişikliklerle diğer Türk devletlerine model olmasını sağlamıştır.
İbni Ömer radıyallahu anhümâ’dan rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’i şöyle buyururken dinlemiştir:
“Hepiniz çobansınız; hepiniz güttüğünüz sürüden sorumlusunuz. Devlet reisi de bir çobandır ve sürüsünden sorumludur. Erkek ailesinin çobanıdır ve sürüsünden sorumludur. Kadın kocasının evinin çobanıdır ve sürüsünden sorumludur. Hizmetkâr efendisinin malının çobanıdır; o da sürüsünden sorumludur. Netice itibariyle hepiniz çobandır ve güttüğü sürüden sorumludur.”
Buhârî, Cum`a 11, İstikrâz 20, İtk 17, 19, Vesâyâ 9, Nikâh 81, 90, Ahkâm 1; Müslim, İmâre 20. Hadis-i Şerif'ine istinaden her ne kadar devlet reisi olmasakta sorumlu olduğumuz kişiler sebebi ile bu eserin kesinlikle okunmasını sevgi ile tavsiye ederim.
Ufkunuz açık olsun
(Bazı kısımlar internetten alınmış olup tarafımdan eklemeler yapılmıştır bilginize)
·
21 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.