Bitirebildiğim için çok mutlu olduğum, kimi zaman bitmeyeceğini sandığım, anlamakta zorlandığım, bazı cümleleri defalarca okusam da içinden çıkamadığım, beynimi fazlasıyla zorlayan bir kitap oldu cümlesiyle başlamak istiyorum. Zira hiç bitiremeyeceğimi sanmıştım. Uzun soluklu bir okuma oldu ve bu esnada üç kitap daha okuyup bitirdim. Anlamakta zorlandıkça başka kitaplara sarılma ihtiyacı hissettim.
Okumaya başlamadan biraz araştırmamı da yapmıştım, ama asla yeterli olmadı. Tümüyle anlamak için daha çok içinde olmak lazım. Bir de kimi kavramların yabancı kelimeler olarak yer alması, çevrilmesindeki zorluk da okumayı yavaşlatıyor.
Fenomenolojik kavramı, her nesnenin bizim ona verdiğimiz anlamın dışında kendine özgü, her zaman geçerli ve değişmez bir yapısı olarak açıklanıyor.
Ontoloji ise var olan şeyleri, varlıkların temellerini ve varlıklar arasındaki esas bağları sorgulayan felsefe dalı.
Sartre, Fenomenolojik Ontoloji Denemesini hiçlemeyle, sahip olunan ve olumsuzlamayla açıklamış. Niteliğin var olması için varlık olmayan bir hiçlik için varlığın olması gerekir. Nitelik, varlığın sınırları içinde açığa çıkan bütün varlıktır. Niteliğin var olması için vardır ibaresi gereklidir, yani kendi içinin hiçleyici aracılığı gerekir.
Sahip olma kısmını açıklarken nesnenin bütününün ben olması ve bütünüyle benden bağımsız olması gerekir diye tanımlamış. Nesneler kendi aracılığıyla var olur, vazgeçildiğinde var olmayı bırakmaz, ondan ayrılındığında da beni temsil eder. Bunu çalışma odasındaki eşyalarından örnekler vererek açıklamış. Mesela çalışma odasındaki lamba oradan ayrılsa da kişiye ait olduğu için onu temsil eder, ancak lamba bir mağazada yer aldığında artık onun olmaktan çıkmıştır, kökensel maddeselliğine geri dönmüştür. Sahip olduklarının sürekliliği niteliğini devam ettirir ve varlığını sürdürür. Eğer ondan kopartılırsa, kolunun ondan kopartıldığında ölmesi gibi ölürler benzetmesinde bulunmuş.
Sahiplenmelerin tamamı varlığını yansıtır. Kişi sahip olduklarının tamamıdır. Bunu "bu fincanın, bu biblonun üzerinde dokunduğum benim, tırmandığım bu dağ, üstesinden geldiğim dağ olarak benim; ve onun zirvesine çıktığımda, vadiye ve çevredeki doruklara bakan bu geniş bakış açısıyım, ben ufka kadar genleşmiş olarak panoramayım, çünkü bu panorama yalnızca benim aracılığımla vardır, benim için vardır" sözüyle açıklamıştır. Cebinizde para varken bir vitrinde sergilenen nesneler yarı yarıya size aittir, para aracılığıyla kendine mal etme bağı kurulur, para bir şeyleri sahiplenmeyi sağlayan araç olur.
Sartre' a göre özgürlük kavramı hiçlemeyle eşanlamlı kullanılabilir, özgür olduğu söylenen tek varlık, kendi varlığını hiçleyen varlıktır. Hiçleyiş varlık eksikliğini ifade eder. Özgürlük de tam kendini varlık eksikliği yapan varlıktır.
Verilen açıklamalarda örnekler ne kadar çoksa düşünceyi kavrama açısından yararlı oldu. Kimi zaman cümleler arasında kayboldum, işin içinden çıkamadım. Buna sayfa 377'den örnek:
"Ne var ki her şeye rağmen düşünümsel, üzerine düşünümsel olacak olduğundan, üzerine düşünülmüş de düşünümsel olduğundan, ikili bir bölünmeyi içeren bu eğilime el konulmuştu ve bu eğilim bastırılmıştı."
"Nitekim eğer düşünümün içinde kendimi nesne olarak değil de yalnızca hemen hemen nesne olarak kavrıyorsam, bunun nedeni kavramak istediğim nesne olmamdır; beni benden ayıran hiçliği daha olacağım: kendiliğimden de kaçamam, benim kendim üzerine bakış açısı da edinemem; böylece kendimi varlık olarak gerçekleştirmeyi de, "vardır" ın formu içinde kavramayı da başaramam, telafi çabası sonuçsuz kalır, çünkü telafi eden kendi kendisine göre telafi edilendir."
Sarte' ın bu denemesi oldukça ağır bir kitap. Ön bilgiye sahip olunmadan anlaması zor, çok yoğun olmayan bir zaman diliminde, dingin bir kafayla okunmasını tavsiye ederim. Ne kadar zorlasa da bu fikirleri okumak güzel, düşünürler olmadan ilerleme sağlanamazdı.
