Çocukların zekası fikirlerle değil, hayallerle tezahür eder.
“Bir arada anlatılması gereken birden çok acı var.Farklı acılardan bahsetmek; onların da varlığına işaret etmek,kat'iyyen öteki acıları yok saymak ya da daha altlara atmak,zihinleri karıştırmak, güncel siyasetten kaçmak teşebbüsü olarak görülmemeli.”
Yola koyulmuş umutların tam aksine, Osmanlı imparatorluğu on yıl sonra nihayete ermiş,üstelik imparatorluk tarihindeki en ağır sancıları tüm unsurlarıyla yaşamak zorunda kaldığı bir süreçten geçmişti. Türk ve Müslüman unsurların asırlardır yaşadığı Balkanlar en kötü şartlarda terk edilmiş, Asya'da kalan topraklarda elden çıkmış, imparatorluğun her köşesinde son derece ağır insani bedeller ödenmişti.
İddiasının tam aksine tecelli eden bu sonuç karşısında İttihat ve Terakki'yi yerden yere vurmak, Birinci Dünya Savaşı'na rastgele girmekle suçlamak, körü körüne Alman taraftarlığıyla itham etmek, yaşanmış ya da elde kalmış her korkunç belayı İttihatçıların gittiği çukurdan aşağı atmak en kolay yoldu.
... "hasta adamı" yeniden ayağa kaldırmak, memleketin öksüz çocuklarının hayallerinde mayalanacaktı. Haklarında yapılan sayısız tezvirata karşın gayeleri devleti eski azametli günlerine taşımak olan İttihatçılar, kuşatma çemberindeki imparatorluğun son kurşunu olacaktı. Osmanlı'nın İttihatçıların kollarında can verdiği doğruydu. Fakat imparatorluk son büyük zaferlerini de yine onların gayretleriyle kazanmıştı.
Aslında İttihatçılar için mesele Altay Cengizer'in ifadesiyle "Savaşta yenilip yenilmemek değil, zorlanan bir kadere teslim olmamaktı... Kaderlerinin büyük güçler tarafından kendilerine tebliğ edildiğini görmek yerine, kalplerini ellerine alıp, kaderlerini her şeye rağmen seçmiş olmayı tercih ettiler." Hem de kendi küçük dünyalarında yaşadıkları onca zorluğa rağmen.