Endülüs tecrübesinden çıkacak belki de en önemli ders budur. Endülüs'ü yaklaşık 800 yıl, Hindistan 600 yıl, Balkanlar 600 yıl tamamen İslam'ın hakim olduğu topraklardı.
Sonrasında yaşananlar malum. Tarihi ibret almak için okuyacaksak, meselenin bu yönüne ağırlık vermek en doğrusu olacaktır.