Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları
Gönül ÖneyAnadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları Gönderileri
Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları kitaplarını, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları sözleri ve alıntılarını, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları yazarlarını, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
(...) Anadolu Selçuklu sanatında, Güneş ve Ay sembollerine, özellikle madeni eserlerin süslemesinde çok sık rastlanmaktadır.
Sayfa 199
Selçuklu sanatında hayvan tasvirlerinin, çoğu zaman sembolik anlamlar taşıdığı anlaşılmaktadır. Bu konuda çeşitli yayınları bulunan G. Öney, Anadolu Selçuklu mimari süslemesinde boğa figürünün hiçbir zaman tek başına görülmediğini, bu figürün genellikle insan, arslan, kartal, ejder veya gergedan figürlerinden biriyle beraber kullanıldığını belirtmektedir. Öney, boğa figürünün sembolik anlamının birlikte tasvir edildiği figürlere göre değiştiğine dikkati çekmektedir. İnsan figürleriyle birlikte tasvir edilen boğa, "Ay"ı, veya Boğa burcu nu, veya Zühre (Venüs) gezegenini;' kartal ve arslan gibi ışık ve kudret sembolü olan hayvanlarla birlikte görülen boğa ise, zıt bir prensibi (karanlığı, yenilgiyi) temsil etmektedir. Boğa, ejder figürüyle bir arada kullanıldığı zaman, hakim hayvan olarak -yer altının, karanlığın hakimi olarak- karşımıza çıkmaktadır.
Sayfa 195
Selçuklu devri çadır tasvirleri, eğlence sahneleri, gömülme adetleri, kıyafetle ri, mimari tasvirleri, tabiata verilen önem bu minyatürlerde ekspresyonist bir anlatımla sunulmaktadır. Kuwetli kırmızı, mavi ve siyah renkler kullanılmıştır. Stilize üslOpla işlenen Varka ve Gülşah minyatürlerinde Beyşehir Kubadabad Sarayı çinilerinden tanıdığımız, kökü Uygur resmine kadar uzanan yuvarlak yüzlü, uzun örgülü saçlı, çekik badem gözlü, keman kaşlı, ufak ağızlı tipler görülür. Renkli kaftanlar giymiş ve hareketli canlandırılmışlardır. Bu figürlerin çok benzerleri İran'da Rey merkezinde yapılan minai seramiklerde görülür.
Sayfa 188
Anadolu dışında Türk İslam sanatına ait bilinen en erken minyatürler, büyük olasılıkla Zengiler'den I. Nureddin Arslan Şah'ın emriyle Musul'da yazılıp resimlendirilen, Yunanlı yazar Johannes Grammatikos veya Pseudo Gale
nos'un Kitab Al-Tiryak (Panzehirler Kitabı) adlı eseridir. Eser hekim Andro makos'un maceralarını anlatır. 12. yüzyıla ait iki kopyası vardır. Kitab Al-Tiryak'ın Paris Milli Kütüphanesi'nde bulunan kopyasında 1199 tarihi verilir (M.S. 2964). Bu minyatürlerde saray ileri gelenleri, kadınlar tamamen Selçuk el sanatlarında rastlanan stilde canlandırılmıştır.
Sayfa 176
1965-66 yılı Kubadabad kazılarında çeşitli cam eşyaya ait bol parçalar ele geçmiştir. Renksiz, kobalt mavisi, yeşil, bordo, sarı ince cam parçalarının tabak, vazo, kadeh, şişe gibi eşyaya ait olduğu anlaşılmaktadır. Kubada bad 1966 yılı kazısında bulunan emaye tekniğinde işlenmiş bir cam tabak, bu devirden Anadolu topraklarında ele geçen tek örnek olarak büyük önem taşır. Parçalar halindeki tabağı çok az noksanla tamamlamak mümkün olmuştur ve bugün Konya Karatay Medresesi Müzesl'nde sergilenmektedir.
Sayfa 169 - Cam İşçiliği Bölümünden
Türk halılarında, Osmanlı devrinde, saray halıları dışında "Türk Düğümü" adını alan "Gördes Düğümü" kullanılmıştır. Gördes Manisa'nın kazasıdır ve XVll-XVlll. yy Osmanlı devri halılarıyla ün yapmıştır. Gördes düğümü sağlamdır ve köşeli geometrik desenlerin işlenmesine uygundur.
Sayfa 156
(...) Mısır'da Eski Kahire'de bulunan, Abbasilere ait olduğu kabul edilen 8.-9. yüzyıldan kalma kufi yazılı, geometrik desenli ve tek düğümlü halı parçaları büyük bir aradan sonra İslam sanatına ait ilk örnekler olarak dikkati çeker ler. C.J. Lamm tarafından bulunan ve İsveç'e götürülen 100 kadar halı parçası arasında yer alan bu örnekler kahverengi, koyu mavi, zeytin yeşili renklerle dokunmuştur. Abbasilerin ana merkezleri lrak'ta da halı kullandıkları ve yaptıkları kabul edilmektedir. Abbasilerin Türk askerleri için kurdukları Samarra şehri ve burada görülen yoğun Türk sanatı etkileri, büyük olasılıkla halı sanatının burada gelişmesine etken olmuştur. Fustat'ta bulunan Abbasi halılarıda Samarra halısı olarak kabul edilmektedir.
Sayfa 155
Dantel gibi.. <3
Ahşap yüzeylerin dantel gibi oymalarla bezendiği "ajur tekniğinde" örneklere daha çok rahlelerde rastlanır. Konya Mevlana Müzesi'nde, Doğu Berlin Staatliche Museen'de bulunan rahlelerde olduğu gibi, ayağı teşkil eden alt bölümde arabesklerden oluşan ajurlu kısımlar vardır. Aynı tekniğe minber kapılarının taçlarında da rastlanır.
Sayfa 141
Selçuklu devri kapı, pencere kanadı, rahle, kürsü ve sandukalarında kündekarinin yanı sıra veya ayrı olarak kullanılan en yaygın teknik "oyma veya kabartma" olarak adlandırdığımız işçiliktir. Büyük ustalıkla gerçekleştirilen bu teknikte satıhların işleniş durumuna göre çeşitli gruplar ayırabiliriz.
"Düz satıhlı derin oyma tekniğinde" ahşap yüzeyi aynı seviyede düz satıhlıdır.
Motifler satıhtan derin oyma ile belirtilmiştir. Aynı eserde bazı motiflerin bu teknikle, bazılarının ise daha sonra tanıtılan "yuvarlak satıhlı derin oyma" ile işlendiği görülür. Ankara Alaeddin Camii minberi ön cephesinde kapı köşelikleri (1197-98), Malatya Ulu Camii minberi (13. yüzyıl), Kayseri Ulu Camii minber kapısı rozetleri (1205), Amasya Burmalı Minare Camii minberinin kitabesi (13. yüzyıl), Akşehir Kileci Mescidi pencere kanatları (13. yüzyıl sonu), Ankara Ahi Şerafeddin Sandukası (1350, Etnografya Müzesi) bu tekniğe ait örnekler sunmaktadır.
Sayfa 140
Ahşap işçiliğinin en ilginç örneklerini minberler sunar. Erken İslam sanatın da ilk kez en bol ahşap minber örneğini Anadolu Selçuk sanatında buluruz.
Minber, camilerde cuma günleri hatiplerin hutbe okumak için üzerine çıktıkları merdivenli yüksek kürsüdür. Minber kelimesi Arapçada kaldırmak ve yükseltmek anlamına gelen "Nebr" kökünden üretilmiştir. Minberler kapı, gövde (merdiven, korkuluk, yan aynalıklar, süpürgelikler) ve şerefe veya taht (sahanlık, kubbe, külah, alem) bölümlerinden meydana gelir. Camilerde kıble duvarında mihrapların sağında yer alırlar.
Sayfa 137
Anadolu'da Selçuklularla gelişen ve orijinal bir üslup yaratan ahşap işçiliği, Beylikler devrinde de aynı geleneği sürdürmüş, büyük ustalıkla işlenmiş bir çok eser verilmiştir. Bugüne kalan malzeme özellikle cami ve mescitlere ait minberler, rahleler, korkuluklar, pencere ve kapı kanatları, sütun başlıkları, kirişler, konsollardır. Özellikle ceviz, elma, armut, sedir, abanoz ve gül ağa cından yapılan ve büyük zevkle işlenen ahşap malzemede çeşitli teknikler uygulanmıştır.
Minberler Selçuklu camilerinin içinde yapılara değer kazandıran eserler olarak ilgi çeker. Bazıları ise bütün olarak veya parçalar halinde müzelerimizde saklanmaktadır. Aksaray Ulu, Konya Alaeddin, Ankara Alaeddin, Harput Sare Hatun, Kayseri Huand Hatun, Divriği Ulu, Ankara Arslanhane, Ankara Ahi Elvan, Sivrihisar Ulu, Ayaş Ulu, Beyşehir Eşrefoğlu Camii minberleri dev rinin üstün ahşap işçiliğine örnektir. Çorum Ulu, Birgi Ulu, Niğde Sungurbey, Manisa ve Bursa Ulu Camii minberleri Beylikler devrinde Selçuklu geleneğini daha da ince bir üslup ve işçilikle sürdüren örnekler olarak dikkati çeker.
Ahşap eserleri ile önemli bir koleksiyon sunan Ankara Etnografya Müzesi'nde sergilenen Siirt Ulu, Malatya Ulu, Ankara Kızılbey (parçalar halinde) Camii minberleri de yukarıdaki örneklere katılabilir.
Sayfa 137
Çini mozaik özellikle Anadolu'da Selçuk devrinde geliştirilmiş, daha sonra İran'da İlhanlılar devrinden itibaren en bol uygulanan çini tekniği olmuştur. Yapı içinde kullanılan, çok zor ve zengin görünüşlü bir çini tekniğidir. Çini mozaikle kubbe içi, kubbeye geçiş, kemer, niş, duvar kaplamaları ve mihraplar süslenmiştir.
Sayfa 97