“Fransız Milletinin Samimi Tarihi" adlı kitabıma Fransa’da gösterilen ilgi, hem daha cüretli bir teşebbüs yapmaya şevketti; en eski çağlardan günümüze kadar bütün Avrupa kavimlerinin mukayeseli tarihini bir tek ciltte toplamayı denedim. Bu kitabımı yayınlarken, böyle bir macerayı neden göze aldığım ve ve ne yapmak niyetinde olduğumu da açıkça anlatmak ihtiyacını duyuyorum.
Bütün memleketlerin tarihlerini incelemek ve öğretmekle geçen 60 yıl bana, bütün Avrupa kavimlerini, tarihlerinin, her safhasında birbirleriyle kıyaslamak imkânını verdi. Bu kıyaslama da onların yaşayışlarının müşterek yönlerini bana gösterdi ki bu, yalnız bir memleketi veya bir devri inceleyen tarihçilerin pek gözüne çarpmaz.
Çesitli kavimlerin maceralarını ve yaşayış şartlarını kıyaslarken, uzmanlar tarafından derlenen muazzam bilgi yığını içinden bazı genel benzerlikler çıkarmak ve bu benzerliklerin nasıl vücut bulduklarını ayırt etmek imkânına kavuştum. Bunlar arasında gözüme, iki türlüsü çarptı: Birisi, benzer fakat bağımsız şartlardan ileri geleni, öteki de tek kavim tarafından yaratılan tek örneğin taklidi suretiyle, edinileni idi.
Bu kıyaslamanın içine, özel tarihlere konu olan türlü çeşit yaşayış şartlarını da sokmaya özen gösterdim : Böylelikle halkın faaliyetlerinin çeşitli kollarını, geçim şartlarını, ekonomik çatışmayı, töreleri, politik ve sosyal rejimi, dini, ilimi, edebiyat
ve güzel sanatları da bir bütün halinde ele almak mümkün oldu.
Değişmelerin iki muhtelif menşeini ayırt ederek, bu yaşayış şartlarının nasıl istihale geçirdiklerini anlatmaya çalıştım. Bu değişikliklerin bazıları (adına tesadüf veya kaza denen ve) savaşlar, ihtilâller, reformlar gibi tarih hâdiselerini teşkil eden birbirlerinden bağımsız bir sıra olayların aynı ânda rastlaşmalarının sonucu olmuştur ki, bunların kökü çoğu zaman fertlerin, inisiyatifi ile meydana gelir, öteki değişiklikler ise, canlıların tekâmülüne benzeyen bir teakup sırasına göre, daha önceki şartlardan doğmuşlardır ki bunlar da bir iktidarın artması, bir tekniğin ilerlemesi, bir dinin veya bir müssesenin yayılması gibi şeylerdir. (Başlarken'den)
