Fıkıh Usulü
Fahrettin AtarFıkıh Usulü Gönderileri
Fıkıh Usulü kitaplarını, Fıkıh Usulü sözleri ve alıntılarını, Fıkıh Usulü yazarlarını, Fıkıh Usulü yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
İstihsan
İstihsanı yukarıdaki tarifleri dikkate almak suretiyle şöyle tarif edebiliriz: İstihsân, müctehidin bir meselede bir kıyastan vazgeçip ondan daha kuvvetli bir kıyasa meyletmesi, ya da külli bir kâideden cüz'i bir meseleyi, bir delile veya güçlü bir gerekçeye dayanarak istisna et- mesidir.
Sayfa 110 - FER'I DELILLERKitabı okuyor
Ebü'l-Hasan el-Kerhi (ö.340/952) istihsâni şöyle tanımlamıştır:
"Müctehidin bir meselede, o meselenin benzerlerinde verdiği hükümden vazgeçmeyi gerektiren kuvvetli bir gerekçe ile, o hükmü bırakıp aksine bir hüküm vemesidir.
Buhâri, Keşfü'l-esrår, IV, 1123.
Sayfa 110Kitabı okuyor
Dar Manada İstihsân
Buna hafi kıyas da denir. Bu manaya göre istihsân kıyasın bir kısmı demektir. Kıyasın illeti, hemen anlaşılıyorsa, ona celi kıyas, şâyet illeti, hemen anlaşılmıyor ve bir muhakeme ve derin düşünce neticesinde anlaşılıyorsa ona da hafi kıyas ve dar manada istihsân denir. İstihsân dar manasıyla, "Bir kıyastan, ondan daha kuvvetli bir kıyasa dönmektir" şeklinde tarif edilmiştir. Görüldüğü gibi bu tarif, istihsân için dar manalı bir tarif olmuş oluyor. Çünkü istihsân, hafi kıyası içerisine aldığı gibi, başka şeyleri de bünyesinde bulundurmaktadır. Bu yönden her hafi kıyas, istihsândır, fakat her istihsân, hafi kıyas değildir.
Sayfa 109 - FER'İ DELİLLER I- İSTİHSÂNKitabı okuyor
Fer'i Deliller
stihsân,
istishâb,
istislâh (mesâlih-i mürsele),
örf ve âdet,
sahâbî kavli,
seddi- zerâyi',
geçmiş şerîatlar (şer'ü men kablenâ)
Sayfa 109Kitabı okuyor
Kıyas'ın Kısımları
Kıyaslar bir yandan illetinin derhal anlaşılıp anlaşılmaması itibariyle celi ve hafi kısımlarına ayrılır. Kıyasın illeti hemen anlaşılıyorsa, ona "celi kıyas" illeti hemen anlaşılmayıp tetkik ve araştırmaya muhtaç olursa, ona da "hafi kıyas" denir. Kıyası hafiye "istihsân" denir.
Sayfa 107 - ASLİ DELİLLER IV- KIYASKitabı okuyor
Kıyas'ın Hükmü
Kıyasın hükmü, ta'diyedir. Yani asıldaki hükmün fer'e nakl edilmesidir. Şöyle ki, asıldaki hüküm her ne ise onun misli fer'de izhâr edilir, bu hüküm kıyas yoluyla fer'de meydana çıkarılmış olur.
Sayfa 107 - ASLİ DELİLLER IV- KIYASKitabı okuyor
İlletlerin Nevileri
İlletler, mansüs ve müstenbat illetler adıyla iki nev'idir. Nass ve icmâ ile bilinen illetlere, illet-i mansûse; ictihad ile bilinen illetlere ise illet-i müstenbate denir.
Sayfa 104 - ASLİ DELİLLER IV- KIYASKitabı okuyor
İllet'in Şartları
Hakkında nass bulunan aslın bazan bir takım vasıflanı, özellikleri bulunur. Asılda bulunan her vasıf, onun hükmü için bir illet olmağa uygun değildir. Üzerinde hükmün bina edildiği vasfın bir takım şartları haiz olması gerekir. Bu şartları şöyle sıralayabiliriz:
a- Zâhir bir vasıf olmak
Asıldaki vasıf, akılla kavranılır, duyu organlarının biriyle hissedilebilir bir durumda açık olmalıdır.
b- Munzabıt olmak
Yani illet, kişilere, durumlara ve çevrelere göre değişmemeli ve ifade ettiği anlam sınırlı olmalıdır.
d- Vasıf asla mahsus olmamalı
İstinbat edilecek illet, illet-i kâsır olmamalı ve başka madde ve meselelere de sirâyet (ta'diye) etmelidir.
Sayfa 101 - ASLİ DELİLLER IV- KIYAS.Kitabı okuyor
Allah, hükümleri bir takım maslahatların tahakkuku için koymuştur. Bu maslahatlar, "celb-i menfaat" ve "def-i mazarrat" maksadına matuftur.
Sayfa 102 - ASLİ DELİLLER IV- KIYAS. G- İllet.Kitabı okuyor
İllet'in Tarifi
Kıyasın dördüncü rüknü illettir. İllet şöyle tarif edilebilir:
"İllet asılda hükmün üzerine bina kılındığı bir vasıftır."
Meselâ, şarapda iskâr (sarhoş etme) vasfı bulunur. Bu vasıf sebebiyle şarabın içilmesi haramdır. Kıyas neticesinde, iskâr vasfı bulunan her içkinin haram olduğu hükmüne varılmıştır.
Usülcüler, illete ayni zamanda menâtu'l-hüküm gibi isimler de vermişlerdir.
Sayfa 99 - ASLİ DELİLLER IV- KIYAS.Kitabı okuyor
İllet İle İlgili Şartlar
İllet kıyasın esası, ana dayanağı ve en önemli rüknüdür.
Sayfa 99Kitabı okuyor
Kıyas işlemi ancak illeti akılla bilinebilen ve kıyas yoluyla fer'a uygulanabilecek hükümlerde geçerli olup teabbüdi hükümlerde ise geçerli değildir.
Sayfa 98 - Kıyasın Rükünlerine Ait ŞartlarKitabı okuyor
Kıyasın Rükünleri
Kıyasın rükünleri dörttür:
1. el-Asl. Buna el-makıs aleyh de denir. Hükmü hakkında nass bulunan meseledir.
2. el-Fer'. Buna el-makıs de denir. Hükmü hakkında nass bulunmayan meseledir.
3. Hükmü'l-asl. Hakkında nasss bulunan aslın hükmüdür ki, bu hüküm sonradan fer'e verilir.
4. el-İllet. İllet, asılda hükmün üzerine bina kılındığı vasıftır. Kıyas yapan âlime de kâis denir.
Sayfa 97 - ASLİ DELİLLER IV- KIYAS.Kitabı okuyor
el-İllet (العلة)
İllet, asılda hükmün üzerine bina kılındığı vasıftır. Kıyas yapan âlime de kâis denir.
Sayfa 97 - Kıyasın RükünleriKitabı okuyor