Mantık
Nurettin TopçuEn Eski Mantık Gönderileri
En Eski Mantık kitaplarını, en eski Mantık sözleri ve alıntılarını, en eski Mantık yazarlarını, en eski Mantık yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
İçlemi bulunmayan terimlerin tarifini yapmak kabil olmaz:
Varlık terimi böyledir. Yalnız türlerin tarifi yapılır. Fertleri gösteren tek şeylerin tarifi yapılamaz. Yavuz Selim, İstanbul, Sakarya gibi birer özel isimden ibaret olan tek şeylerin ancak tasviri yapılabilir Tasvir, bir terimin göze çarpan bütün karakterlerinin belirtilmesidir.
Önerme, terimler arasında bağıntı kurmaktır. Bu bağıntının düşünülmesine psikolojide hüküm deniliyordu, sözle ifadesine mantıkda önerme denir. Meselâ: “İnsan akıllıdır” ifadesi, bir öner medir. Bir önermede iki terim bulunur. Kendisinden bahsedilen te rime süje denir. Süjenin hâl ve karakterlerini gösteren terime sıfat denir. Bunları birbirine bağlayan eke de bağ adı verilir.
Dedüksiyon: Prensipten sonuca geçmemize yarayan akı! yü rütmedir. Başka ifade ile, prensip olarak alman öncüllerden sonu cun zorunlu olarak çıkarılmasına yarayan akıl yürütmeye denir. Mi sâl:
Bütün insanlar akıllıdır.
Ahmet insandır, Ahmet akıllıdır.
Dedüksiyonun, vasıtasız ve vasıtalı şekilleri vardır. Vasıtasız şekilleri, akis ve karşıolumdut; vasıtalı şekilleri ise. kıyas ile mate matik dedüksiyondur.
Endüksiyon: Zihni özel hallerden umumî hale veya olaylardan kanuna yükselten akıl yürütmeye endüksiyon denir. Endüksiyonun, formel ve gerçek diye adlandırılan iki şekli vardır. Aristo’nun orta ya koyduğu formel endüksiyonda bir cismin bütün fertleri hakkın da ayrı ayn verilen hüküm, cins hakkında ileri sürülmektedir. Mi sâl:
Venüs, Mars ve Dünya... gezegen yıldızlardır, Venüs, Mars ve Dünya... elips çizerler.
Gezegen yıldızlar elips çizerler.
İspat, doğrulukları kabul edilen prensiplerden hareket ederek doğruluklarından şüphe edilmeyen sonuçlara varmaktır.
Âlim hiçbir fikrin doğruluğunu gelişigüzel kabul etmez. Her fikrin doğruluğunu bizzat kendisi araştırır.
Her sahada kat'î formüller ortaya koyan ve tenkitlere tahammül edemeyen zihinler, ilmî düşünüşün dışında kalırlar.