Niyazi Berkes - Cemil Meriç Türkiye’nin Batılılaşma Tarihine İki Farklı Bakış
Elif TürkislamoğluSözler ve Alıntılar
Cemil Meriç, bir medeniyetin başka bir medeniyete geçmesinin “ham bir hayal” olduğunu ve Türkiye’nin bu hayali pahalıya ödediğini ileri sürer.
Sayfa 247 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
Meriç, Batı kökenli kültür kelimesini modern teknik ve antropolojik anlamından incelmeye başlar ve sonunda anlamı belirsiz bu sözcüğün Batı’nın “düşünce sefaleti”ni belgeleyen kelimelerden biri olduğu kanaatine varır.
Sayfa 249 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
berkes böyle düşünmüyor
Osmanlı idarecileri, yeni bir ordu kurulmasından yola çıkarak, devlet örgütünü yeni baştan düzenleme düşüncesini artık benimsemişlerdir. Ancak eski düzenin unsurları, özellikle Yeniçeri ve ulemaya değişiklik fikrini kabul ettirmek mümkün olamamıştır.
Sayfa 63 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
ancak zihni bağımsızlık konu edilmemiştir
Ancak Berkes, Osmanlı ve Cumhuriyet devri Batılılaşma çabaları arasında bir ayrım yapar. Zira Osmanlı döneminde Batılılaşmanın nihayetinde bir yarı sömürge düzeni getirdiği kanaatindedir. Meselenin bu yönü Berkes için önemlidir. Çünkü onun savunduğu ulusal, siyasi ve ekonomik zincirlerinden kurtulmuş bağımsız bir Türkiye’dir. Bunu da sağlayan Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet sonrası devrimlerdir.
Sayfa 28 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
Osmanlı İmparatorluğu’nun son iki yüzyılına damgasını vuran Batılılaşma hareketi Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. Niyazi Berkes, Cumhuriyet’i tarihsel koşulların bir sonucu, bir zorunluluğu kabul eder. Zira bir yandan İmparatorluğu yönetenlerin kendi iradeleriyle aldıkları yenileşme kararı ve Batılılaşma yönündeki reformlar, bir yandan da Fransız İhtilali sonrası hızlanan tarihsel olaylar, ulusçuluk hareketleri, emperyalist Batılı devletlerin rekabetleri, İmparatorluğu yıkılışa götürürken bir ulus-devletin doğuşuna yol açmıştır.
Sayfa 127 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
Batılılaşma sürecinde önemli bir aşama kabul edilebilecek 1838 Ticaret Antlaşması Cemil Meriç için bir “yarı-sömürge” düzenine geçiştir. Bu Antlaşma ile İmparatorluk Avrupa’ya “teslim” olmuştur. “Yarı sömürge, tam sömürgeden çok daha fena. Tam sömürgede milli hisler şahlanır. Bunda ise öyle değil. Tam bir metres hayatı. Nikâhsız evlilik. Bu anlaşmanın resmen kabulü Tanzimat Fermanı ile 1839’da. O günden beri kapitalizm girmiş ülkemize.”
Sayfa 203 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019
kitlesel hareketlerin izdüşümsel panoramasına merkantalist pohpohlamalar
Kişinin maddi dünyaya bağlanmasını engellemek, kazanca yönelik hırslarına ket vurmak tasavvufi ahlâk anlayışının yansımalarıdır. Tarikatlara karşı dağılma devrine kadar mesafeli olan Osmanlı İmparatorluğu ise, ekonomik alanda lonca-tarikat ilişkisinin toplumun zihniyetini bu şekilde belirlemesinden yana olumlu bir tavır sergilemiştir. Devlet ve tarikat arasındaki bu denge ilişkisi arasında ise “birey” olgusunun gelişimi mümkün olmamıştır.
Sayfa 47 - Türkiye'nin batılılaşma sürecine ilişkin olarak Niyazi Berkes ile Cemil Meriç'in yaklaşımlarının karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2019