Osmanlı'da İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü
Kemal BeydilliSözler ve Alıntılar
Emir
İmamların, idarî ve eğitim görevlerinin
giderek ellerinden alındığı ve nihayet
imparatorluğun son dönemlerinde nikâh
işlerinden de uzaklaştırılmaları neticesinde,
kendilerine cenaze, defin ve -yapılan
şikâyetlerde çarpıcı bir şekilde dile getirilen
ifadeyle- yalnızca gassallık hizmetinin kalması,
çağdaş bir devlet mekanizmasının kurulmasıyla
ilgili gelişmelerin kaçınılmaz neticesi olduğuna
şüphe yoktur
Soğanağa Câmii ve
Mahallesi
Soğanağa Câmii ve Mahallesi
Soğanağa Mahallesi, İstanbul’da imparatorluk
sarayına uzanan Divanyolu üzerinde yer alan,
devlet ricali, yüksek memur, ulema, saraylı ve
sarayla irtibatlı olanlar, çeşitli iş sahipleri, tüccar
ve genelde devrin önde gelenlerinin ve zengin
kesiminin oturduğu bir kibar mahallesidir.
Reisülküttaplardan Raşid ve Galib Efendilerin ve
Nizâm-ı cedîd’in önde gelen ricalinden İbrahim
Kethüda’nın haneleri burada bulunmaktaydı.
Müezzin
Özellikle kırsal kesimde imamların, imamet
vazîfesini yerine getirdikten sonra kendi tarla ve
bahçelerinde çalışmakta oldukları ve
muhtemelen de esas geçim kaynaklarını bu tür
işlerden sağladıkları istidlal edilmekte; şehir ve
kasabalarda ise ticaret ve esnaflık dâhil daha
başka işlerle iştigal etmeleri kaçınılmaz olarak
doğal karşılanmaktaydı.
Müftü
İmamlık cihetinin babadan oğula devredilmesi
şartının geçerliliği, bu iş için gerekli dinî
eğitimin aile içinde alındığı ve imamların
çocuklarını kendilerine halef olmak üzere
yetiştirdikleri kanaatini uyandırmaktadır.
"Bu durumun, genel bir şikayet konusu olarak özellikle 18. yüzyılın sonlarına doğru gözle görünür bir halde hüküm sürmekte olan yaygın cehaletin bir neticesi olduğunu düşünmek yanlış olmaz. III. Selim devri düşünür ve devlet adamlarından Behic Efendi’nin vurguladığı gibi, Anadolu ve özellikle Rumeli’de dinî bilgiler cihetiyle büyük bir cehalet hüküm sürmektedir ve hemen Edirnekapu’dan başlamak kaydıyla bu konuda çok ciddi tedbirlerin acilen alınması icab etmektedir.
Bu dönemde Anadolu ve Rumeli’deki camilerin cemaat kıtlığı yaşadıkları, medrese talebelerinin azaldığı, ibadet ve eğitime olan eğilimin zayıfladığı, ortalığı ülema kılıklı cehelenin doldurduğu ısrarla belirtilmektedir. Camie müdavemet ve ibadete riayet hususunda bu devirde çıkartılan ve ileride de çıkartılmasına devam edilecek olan fermanların yoğunluğu bu kayıtlardaki gerçeklik payını teyid etmektedir."
İmamların eğitim durumlarına işaret eden kayıtlar, bunların genelde muntazam bir öğrenim görmüş oldukları izlenimini vermemektedir. Askerî imamlar örneğinde olduğu gibi içlerinde yeterli eğitime sahip olmayanların da mevcud olduğu ve dinî bilgiler dışında başka konular hakkında fazla bir vukufa sahip olmadıkları gözlenmektedir.
Mahalle İmamları
Osmanlı şehir örgütlenmesi içinde mahalleninözel konumu, mahalle imamlığını önemli bir
vazîfe olarak öne çıkarmıştır. Büyük yangınların
yol açtığı olağanüstü hallerde mesken sıkıntısına
çözüm bulmak amacıyla kefere ile aynı evi
paylaşmaya, şi‘âr-ı İslâmiyye’den hâric ve şer‘-i
şerîfe ve kanûn-i münîfe mugayır olması
gerekçesiyle getirilen yasaklamaların da işaret
ettiği gibi,
aynı çatı altında olmamak kaydıyla
veya XVI. yüzyıl örneklerinde olduğu gibi,
henüz ayrı bir mahalle teşkil edecek kadar nüfûs
etkinliği içinde bulunmama sebebiyle
gayrımüslim halkı da içine alabilmekle beraber,
Müslüman mahallesi, genel olarak İslam ahali
ağırlıklıydı. Mahalle, merkezde yer alan ve
camiden ziyade bir mescid etrafında gelişir ve
mescide minber ilavesi ile oluşan camiler
zamanla yeni mahallelerin de doğuşuna yol
açabilirdi.
Mescidin minber ilavesiyle cami
haline getirilmesi genelde ahalinin ihtiyacı vemahallenin belirli bir nüfusa ulaşması neticesi
olarak gündeme gelmektedir. Minber vazetmek
isteyen hayır sahibi, hatiblik cihetiyle ilgili
ödemeleri de üstlenirdi. Bu konuda yapılan
başvuru, mahal kadısının arzıyla bildirilir ve
minber vaz‘ı izn-i sultanî ile gerçekleşirdi.