Osmanlıya Veda
Yılmaz ÖztunaSözler ve Alıntılar
Kanunî'den sonra (1566) gelen Osmanlı hükümdarlarının münakaşasız şekilde en büyüğü olan II. Mahmud Türkiye tarihinde de modern devrin açıcısıdır. İyi şair, bestekâr ve hattattı. Mahlası "Adlî” idi. Devrinin bütün bilgileriyle mücehhezdi. Son zamanlarında biraz Fransızcâ da öğrendiği rivayet edilmektedir. Bütün Batılı tarihçilerin "büyük hükümdar” olarak vasıflandırdıkları II. Mahmud doğuş eseri olan dehâsı bir yana, sabrı, takip fikri, azmi, bir işi sona erdirme, icabında adımını geri alıp yeri geldiğinde ise son derece atak ve sert olma gibi III. Selim'de pek bulunmayan vasıfları nefsinde toplamıştı. Onun gibi büyük bir sanat koruyucusu ve imarcı olan II. Mahmud, imparatorluğun en felâketli bir ânında dağılması adetâ muhakkak bir durumda tahta geçmişti.
“Vak'a-i Hayriye" (1826) diye anılan yeniçeri ve diğer Kapıkulu Ocaklarının ilgası Türkiye tarihinin büyük dönüm noktalarından biri hattâ modern devrin gerçek başlangıcıdır. 1839 Tanzimat'ı hattâ Cumhuriyet Vak'a-i Hayriye'nin bir neticesi şeklinde telâkki edilebilir. Türkiye'de Batı medeniyeti bu tarihle başlar. Doğu medeniyetinde en üstün seviyeye çıkan Türkler Batı medeniyetinde neler yapabileceklerini Vak'a-i Hayriye'den bu yana 140 yıldan beri tecrübe etmektedirler. Tarihî oluşum daha tamamlanmadığı için bu husustaki kesin hükmü, birkaç kuşak sonraki tarihçiler verecektir.
Sultan Aziz’in İstanbul’dan hareketinden İstanbul’a dönüşüne kadar 1 ay 16 gün süren Avrupa seyahati, Türkiye tarihinin ilgi çekici olaylarındandır. Zira o tarihe kadar bir Osmanlı hükümdarının yabancı bir ülkeyi resmî veya gayriresmî şekilde ziyaret etmesi asla görülmemişti. Sadrâzam Âlî Paşa ile arkadaşı Hâriciye Nâzırı Fuad Paşa Sultan Aziz'in bu seyahate çıkmasını İmparator III. Napoleon ve Kraliçe Victoria'nın resmî davetlerini sağlayarak temin ettiler. Bilhassa Rusya ile müttefik şekilde hareket eden Fransa'ya Balkanlar'daki Türk siyaseti açıklanmak ve yeni bir Rus savaşını önlemek gayesi güdülüyordu. Menfaat tek taraflı değildi. İngiltere ve Fransa da böyle bir ziyareti şiddetle arzu ediyorlardı. Çünkü her iki devlet de çok kalabalık Müslüman kitleleriyle meskûn sömürgelere sahipti. İngiltere'nin Hindistan, Fransa'nın Cezayir Müslümanlarıyla başı dertteydi. Aynı zamanda "halife” sıfatıyla dünyadaki bütün Sünnî Müslümanların başı olan Türkiye hakanının ziyareti bu ülkelerde büyük akisler yapacaktı. Bu o kadar büyük bir olaydı ki 1950’ye kadar Sultan Aziz'den sonra da hiçbir Türkiye devlet başkanı, hiçbir yabancı devleti resmen ziyaret etmeyecektir
Sayfa 113Kitabı okudu
1871'de Âlî Paşa'nın ölümüyle Tanzimat'ın güzel esasları bozulmuştu. Bu durumda bütün yollar şahsî bir diktatörlüğe açık bulunuyordu. Bu diktatörlük bizzat devletin sahibi sayılan hükümdarın şahsında tecelli etti. II. Abdülhamid'in, devlet idaresini Bâb-ı Âlî'den Saray'a alan 30 yıllık şahsî idaresi için bütün şartlar ortaya çıkmışti. Bir bakıma karanlık ve demokrasiye karşı tepki olan bu durum Osmanlı İmparatorluğunun hayatını oldukça muntazam bir huzur içinde otuz yıl uzatıyor, bu bakımdan kurtarıcı oluyordu. 1876’yı hemen takip eden yıllarda dağılacak ve Avrupa emperyalizminin zirvesine eriştiği anda parçalanacak bir Türk imparatorluğunun hayatının 30 yıl uzatılması palyatif bir tedbir mahiyetinde olsa bile sonsuz milli menfaatler sağlıyordu. Bu menfaatlerden ve zamanın Avrupa emperyalizmi aleyhine işlemesinden faydalanılabildiği takdirde, imparatorluk belki daha dar bir çerçeve ve daha yeni müesseselerle devam edebilirdi. Bu faydalanma imkanı kullanılamadığı takdirde -ki öyle oldu- tarihin son Türk İmparatorluğu dağılmaya mahkumdu.
Sayfa 161Kitabı okudu
Hükûmet "esâme” denen yeniçeri ulufe cüzdanlarını, bedellerini ödeyerek toplayıp imha etmeye başladı. Ölen yeniçerilerin cüzdanları iade edilmediği için binlercesi şunun bunun elindeydi. Bunlar, yeniçeri hayatta gibi maaş alıyorlardı. çok defa bu "esâme” alınıp satılan bir meta hâline gelmişti. Haylisi toplanıp imha edildiyse de tam bir başarı gösterilemedi. (II.Mahmud Dönemi)