XVI. yüzyıl, Osmanlı tarihçiliğinin temel ve örnek eserlerinin yazıldığı bir zaman dilimidir. Bu dönemdeki müverrihler veyahut vakanüvisler, eserlerini ya bizzat padişahın emriyle ya da beğenilme arzusuyla kaleme almışlardır. Bu dönemin meşhur kronik yazarları İdris-i Bidlisî, Kemal Paşazade, Şükrî, Hadidî, Lütfi Paşa, Celalzade Mustafa Efendi, Hoca Sadettin Efendi, Gelibolulu Mustafa Âlî, Selanikî Mustafa Efendi ve Peçevî İbrahim Efendi’dir.
XVI. yüzyılda Anadolu’da birbiriyle bağlantılı birçok ‘isyan’ın vuku bulduğu bilinmektedir. Bahsi geçen ‘isyanlar’ın en önemlileri arasında Şah Kulu, Celal, Süklün Koca ve Baba Zünnun, Kalender, Kara Yazıcı ‘isyan’ları yer almaktadır. İmparatorluğun en güçlü zamanlarında Osmanlı iktidarını uzun bir süre meşgul eden ‘isyan’ların devlet için ciddi tehditler oluşturduğu tarihin tescilindedir. Dönemin Osmanlı tarihçilerinin, XVI. yüzyılda Anadolu’nun farklı coğrafyalarında vuku bulan ‘isyan’ları belli bir perspektifle kaleme aldıkları sır götürmez bir gerçektir. Bu perspektifin, ekseriyetle, eseri ısmarlayanların görmek istediği ile sınırlandırıldığını söylemek mümkündür. Ercan Gümüş’ün büyük bir çaba ve titizlikle kaleme aldığı Tarihçi ve Asi isimli çalışması, anakronizme düşmeden, çağdaş analiz ve yorumları da göz önünde tutarak, XVI. yüzyılda Anadolu’da meydana gelen muhalif nitelikli hareketlerin Osmanlı tarihyazıcılığındaki yansımalarının izini sürmektedir.
