Toynbee'nin dediği gibi, Osmanlı medeniyeti bitmiş, tükenmiş, ömrünü tamamlamış bir medeniyet değildir; durdurulmuş bir medeniyettir. Yani dış güçler tarafından zorla, kuvvetle durdurulmuş bir medeniyettir. O durma halâ devam etmektedir. Ama tarihin bir anında, bir hamle, bir atılım o durmayı yeniden bir gelişime ve dirilişe çevirebilir, çevirmelidir.