Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
Erik Jan ZürcherSözler ve Alıntılar
Meclis'teki C.H.F. grubu, parti disiplinini pekiştirmek üzere aşağıdaki önerileri benimsemişti:
- Gensorular bundan böyle grubun kapalı oturumlarında ve yalnızca çoğunluğun talebi halinde yapılabilecekti.
- Gensorular ancak grup çoğunluğunun onayıyle Meclis'e götürülebilecekti.
- Grup çoğunluğunun desteği olmaksızın soru önergeleri bir gensoruya dönüştürülemeyecekti.
- Grup üyeleri bundan böyle parti ilkeleri veya kararlanyle bağdaşmayan yazılı ve sözlü açıklamalarda bulunmayacaktı.
- Grup üyelerinin tutumlarını izlemek ve üyeler arasındaki kişisel ve siyasal farklılıklara karar vermek üzere bir haysiyet divanı oluşturulacaktı.
1 Kasım 1922'de saltanat kaldırıldı ve çok geçmeden, 6 Aralık 1922'de Mustafa Kemal, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin bir devamı olacak siyasal bir parti kurma konusundaki niyetini açıkladı. Basında Halk Fırkası adıyla bir parti kurulma olasılığına ilişkin ilk haberler yer aldı. Muhalefet, yani İkinci Grup, bu planların gerçekleşmesinden önce Meclis seçimleri yapılması için baskı yaparak inisiyatifi ele geçirmeye çalıştıysa da, önergeleri Ocak ayında Müdafaa-i Hukuk Grubu tarafından kolayca engellendi.
Takrir-i Sükûn Kanunu'nun çıkarılması ve İstiklâl Mahkemelerinin kurulması çağdaş Türkiye tarihinde, gerçek bir dönüm noktasını oluşturur. Aşırı bir baskı döneminin habercisi olan, tarihsel önemi büyük bu kararın, iki yıl boyunca uygulanması, tüm siyasal muhalefetin ve basının susturulmasını, Kürt etnik ve dilsel kimliklerinin sert bir biçimde ezilmesini ve 1926'da Ankara ve İzmir'de yapılan yargılamalarla Kemalist çevre dışındaki tüm potansiyel iktidar rakiplerinin yok edilmesini getirdi.
Basında yer alan bir habere göre, muhalefete katılmalarının, mevkilerini
tehlikeye sokacağını düşünen devlet memurlarının partiye tüccar olarak kaydolmuş olmaları da ilginç bir ayrıntıdır.
Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin taktikleri hemen her yerde aynıydı. Yerel Müslüman kamuoyunu mitingler ve kitle gösterileri aracılığıyla uyandırmaya ve harekete geçirmeye çabalıyorlar ve bölgesel kongrelerin toplanmasıyla oluşan temsilî bünyeler olarak meşruluklarını kanıtlamaya çalışıyorlardı.
10 Kasım'ı izleyen günlerde, yeni parti için düşünülen bir dizi değişik isim, gazetelerde yer aldı: İstihlâs Fırkası, Millet Fırkası, Cumhuriyet Fırkası, Cezri Cumhuriyet Fırkası. "Cumhuriyet" isimli bir muhalefet partisinin kurulabileceği söylentileri, 10 Kasım'dan sonra çıkmış olmalıdır. Çeşitli vesilelerle monarşist olmakla suçlanan Rauf'un liderliğindeki muhalefetin
kendisini Cumhuriyetle özdeşleştirecek bir isimde parti kurması ihtimalinin, Halk Fırkası'nın köktenci kanadı tarafından tahammül edilemez bir durum olarak yorumlanacağı kesindi. Hiç kuşkusuz, 10 Kasım'da kendi partilerinin adını Cumhuriyet Halk Fırkası'na (C.H.F.) dönüştürmelerine yol açan ana etken de, bu söylenti olmuştu.
Milliyetçi hareket içinde Mustafa Kemal'in önderliğine ve konumuna karşı, en azından potansiyel olarak tehlike oluşturan bu ciddi direnişin son örneği, 1924 Kasım'ında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kurulması oldu. Bu parti, Haziran 1925'de çıkarılan ve Türkiye'de her türlü yasal siyasal muhalefeti yasaklayan Takrir-i Sükûn Kanunu uyarınca kapatılıncaya değin Kemalistlere karşı ciddî bir tehdit oluşturdu.