Üzerinde neredeyse evrensel bir fikir birliği olan nokta, yaygın türleşme sürecinin coğrafi (ya da allopatrik) türleşme olduğudur. Coğrafi türleşme, coğrafi olarak yalıtılmış popülasyonların genetik olarak farklılaşması demektir. Bu olay iki şekilde gerçekleşir: Dikopatrik türleşme ve peripatrik türleşme
Darwin, Türlerin Kökeninde varyasyonal evrimin farklı yönlerine ilişkin beş temel kuram oluşturdu: (1) Organizmalar
zaman içinde sürekli evrimleşirler
(biz bunu evrim kuramı olarak tanımlayabiliriz). (2) Farklı organizma çeşitleri ortak bir soydan türemiştir (ortak soy kuramı). (3) Türlerin sayısı zaman
içinde artar (türlerin çoğalması kuramı veya türleşme). (4) Evrim, popülasyonların aşamalı değişimiyle oluşur (süreklilik kuramı). (5) Evrimin mekanizması, çok sayıda biricik birey arasında hayatta kalma ve üreme açısından farklılıklara yol açan, kısıtlı kaynaklar için rekabettir (doğal seçilim kuramı).
Mikro Evrim
Evrimsel fenomenleri gözden geçirdiğimiz zaman, kolaylıkla iki sınıfa ayrılabileceklerini görürüz. Bunlardan biri, popülasyonların değişkenliği, popülasyonlardaki uyarlanmalı değişimler, coğrafi varyasyonlar ve türleşme gibi tür düzeyinde veya tür düzeyinin altındaki tüm olaylar ve süreçlerden oluşur. Bu düzeyde, neredeyse sadece popülasyonlardaki fenomenler ele alınır. Fenomenlerin bu sınıfına mikro evrim denir.
Simpatrik Türleşme
Türleşmenin ikinci yolu ise bir popülasyonun
kendi bünyesinde gerçekleşir. Örneğin mutant bir keçi sürünün
kalanı için zehirli olan bir besini sindirebilme yetisi kazanır ve
böylece değişik bir besinden istifade edebilecek bir alt popülasyon
gelişir. Bu alt popülasyon mutant olmayanlarla üremeyi bırakırsa
popülasyon da iki ayrı türe ayrılır.
Yapılabilecek en bariz genelleme, diğer her şey eşit olduğu takdirde, şöyledir: popülasyonlar arasındaki gen akışı ne kadar azsa türleşme o kadar hızlı olur.
Allopatrik Türleşme
En basit mekanizma tek türü içeren bir popülasyonun fiziksel
bir engelle birbirlerinden ayrılmasını içerir. Belki de olağanüstü
sıcak bir yaz. Bir Alp geçidini kapatan buzları eriterek keçi
sürülerinden birinin diğer vadiye geçmesini mümkün kılmıştır ve
buz yeniden oluşarak yolu tekrar kapatmıştır. Artık iki keçi grubu
değişik besinlerin ve avcıların olduğu farklı bir çevrede yaşar.
Bunun sonucu olarak da başka şekillerde evrimleşerek farklı bir türlere dönüşür.