Mehmet Kaplan

anahtar kelimeler: kültür, dil

her üniversite çağına gelmiş, edebiyat okuyan öğrencinin okumasının farz olduğu mehmet kaplan’ın deneme kitabı.
kaplan, “kültür, dilden doğar.” der. fakat bu onların ayrı semantiklere sahip olduğu gerçeğini değiştirmez. belli bir insan topluluğuna (millet) ait sesli göstergeler dizesi dil olarak nitelendirilir. aynı millete mensup toplumlar, aynı dili konuşurlar. milletin oluşumu ile birlikte maddi ve manevi özellikler oluşur. bu özelliklerin bütününe kültür denir. kültür, bir toplumun kimliğini oluşturur, onu diğer toplumlardan farklı kılar.
mehmet kaplan kitapta “ağaç da bir kültür mahsulüdür.” der. atalarımız ağaç ile mimariyi uzlaştırmışlardı.
bununla beraber kitabında sıkça yahya kemal’i methetmiş, hatta “kendi gök kubbemiz” şiirine de yer vermiştir. türk asıllı olmayan, fakat yüzlerce yıldan beri türkler tarafından benimsenmiş, sevilmiş, türk kültürüne hizmet etmiş “saat, hür, mimar, sükûnet, tarih...” gibi kelimelerin türkçe’den atılırsa, şiirlerin güveler tarafından yenilmişe benzeyeceğini söyleyerek öz türkçe akımını yermiştir.

kültürü dilden ayrı tutmak, onu dilin içine ihtiva etmemek millet kavramına aykırı ve yanlış bir tutumdur. konuyla ilgili kitaptaki bir pasaj: “ milli şuur” adı üstünde “şuur” demektir. şuur ise bilmek, farkına varmak mânasına gelir. milletinin tarihini bilmeyen, kelimenin gerçek mânası ile “milli şuur”a sahip olamaz.

Bir ülkeyi yalnız orduları değil, fikir adamları, şairleri, ressamları da korur. Bilgi ve sevgi de bir koruma vasıtasıdır. Hem de en güzel , en tesirli koruma vasıtası !!

Edebiyatla ilgilenen herkesin okuması gereken bir eser. Özellikle edebiyat bölümünde okuyorsanız yahut yeni mezunsanız Mehmet Kaplan’ı iyi anlamalı ve okumalısınız bence. Türk Dilinin temel sorunlarını, kültür meselesini izah eden en güzel eserlerden. üniversitelerde genellikle Mehmet Kaplan’ın hikaye ve şiir tahlilleri okutulur halbuki bu eser hem anlatımın işlekliği hem de değindiği meseleler bakımından öncelikle okunması gereken bir eser.

Eser Mehmet Kaplanın çeşitli zamanlarda yazdıkları denemelerin bir araya getirilmesi ile oluşturulmuş. Denemeler, arasında ufak tefek düşünce farklılıkları var, bunun da normal karşılanması gerek çünkü denemelerde 1945 yılında yazılmış olan da var, 1982 yılında yazılmış olan da. Arada ki yaklaşık kırk yıllık zaman farkı insanın düşüncelerinin değişmesi olasılığını da mümkün kılıyor. Genel olarak Kültür üzerine yazılan denemeler ile başlayan eser, daha sonraları kültürü oluşturan en büyük değerlerden dil üzerene yazılmış denemeler ile son buluyor. Ancak yazarın dil konusunda ki ileriye dönük olarak yaptığı tespitlerden yerinde olmayanları da yok değil. Örnek verecek olursa yazar 1982 yılında yazmış olduğu eser de Türkiye'de o dönemde küçük bir çevre tarafından kullanılan ''ulus'', ''örneğin'', ''saptamak'' gibi kelimelerin günlük yaşama asla yerleşemeyeceği tahmininde bulunuyor. Bu tahminin yerinde olmadığını, Bugün bu kelimelerin günlük yaşantımızda sıklıkla başvurduğumuz kelimelerden olması açıkça gösteriyor.
Eser Kültürümüzü ve Dilimizi nasıl korumamız ve geliştirmemiz gerektiği konusunda bizlere telkinlerde bulunup, kendi fikirlerini de bizlere anlatmaktan çekinmiyor. Özellikle yabancı kelimelere bakış açısı benim de kelimelere bakışımla örtüşüyor. Sonuç olarak fikrimce okunması ve kütüphanenizde yer alması gereken bir kitap.

Yine üniversite döneminde okutulmuş bir eser, yine iyi ki..
'Nesillerin Ruhu' adıyla müsemma bir kitap, biz varız, Anadolu var, medeniyetimiz, birikimimiz, bir geçiş hali..
Daha önsözde 'Millî olan herşey bizi yeniden düşünmeye sevk etmelidir' diyor Mehmet Kaplan ve bunu yapıyor kitapta, düşündüklerini kaleme alışı bizi de düşündürüyor.. Ve ekliyor 'Unutmayalım ki, ebedî hakikatler bile, biz onları düşündüğümüz müddetçe vardırlar.'
O halde unutmayalım, hakikatlerimiz ve mukaddesatımız hakkında düşünelim..
Keyifli okumalar...

Genç Maksim Gorki fırıncı çıraklığı yaparken, Tolstoy'un romanlarındaki canlılığa hayret eder, acaba kağıdın içinde büyülü bir şey mi var diye ışığa tutar bakarmış.Zira kelimeler vasıtasıyla bir dünya hayali uyandırmak işi bir büyüden başka nedir ?

"Bir ülkeyi yalnız orduları değil, fikir adamları, şairleri, ressamları da korur. Bilgi ve sevgi de bir koruma vasıtasıdır. Hem de en güzel, en tesirli koruma vasıtası."

"Kültür" ve "Dil" kavramlarının bir milletin varoluşu ve gelişimi açısından önemini dile getirmeyi amaçlayan bu eser, Mehmet Kaplan hocanın uzun bir zaman diliminde kaleme aldığı makalelerinden oluşmaktadır. Kitabın içerisinde yer alan Öz Türkçe - Osmanlıca tartışmaları, dil devrimiyle ilgili bize farklı bakış açıları kazandırmaktadır.

Ne yazık ki sıkılarak bitirdiğimi söylemek mecburiyetindeyim; kitabın yapısına tam olarak dikkat etmedim yahut neye göre ve kim tarafından oluşturulduğuna dair tam manasıyla bir fikrim yok (Ön sözünde denemelerinin bir kısmının toplandığını söylüyor ancak bunu kendisinin yapmamış olduğunu ümit ediyorum.) fakat tamamen yanlış bir düzen içerisinde bir araya getirildiği hakkında tartışabilirim. Makaleler ya da denemeler, her ne denirse, farklı yıllarda yazılmış ancak neredeyse hepsi birbirini tekrarlıyor. Bir cümleyi belki on defa benzer şekillerde gördüğümü rahatlıkla iddia edebilirim, bu benim gözümde oldukça hoş olmayan bir şey zira bir yenilik söz konusu olmadığı gibi düşüncelerini destekleyen cümlelerin de değerini yitirmesine sebep oluyor. Söylendiği gibi derleme olması da durumu kurtaran bir vasıf değil maalesef şayet bir kitap vücuda getiriliyorsa, bundan çok daha iyisi yapılmalı fikrimce; düzeltilmeli, eklenmeli, çıkarılmalı vs.

Üstelik yine ön sözünde, Mehmet Kaplan, "düşünceyi bozduğu için polemiği sevmediğini" dile getiriyor lakin kitabında yer yer hoş olmayan polemiklerle birlikte tabirlerle de karşılaşıyoruz; sayfa yüz kırk üçteki gibi: "kırıtgan kadınlar".

Fikirlerinin çoğu haklı bir dava üzerine oluşturulmuşsa da, yer yer oluşturulma şekline yahut oturtulamamışlığına bağlı olarak ters düştük yazarla. Açıkçası ben beğenemedim. Bu konuda, benzer fakat kesinlikle çok daha yetkin bir şeyler okumak isteyenler için Nihad Sami Banarlı'dan "Türkçenin Sırları"nı tavsiye ederim.

Farklı zamanlarda yazdığı yazıların bir araya getirildiği bu eserde Mehmet Kaplan’ın Türk kültürü ve dili üzerine duygu ve düşüncelerini ayrıntılı bir şekilde öğrenme fırsatı buluyoruz. Bu konular üzerine çalışmalarını geniş bir yelpazede sunması –din, ilim, sanat, tarih vb- yüzeysellikten çıkıp daha kapsamlı ve doyurucu bir şekilde bizlere ulaşmasını sağlamış. Bu zamana kadar gelen kültürümüzün nesilden nesile gelişme göstererek devam etmesinin önemi üzerinde durduğu kadar bunun nasıl gerçekleşeceği konusu üzerine de fikirler de bulunmuş. Keskin görüşlerde bulunmak yerine her açıdan eleştirel yaklaşmış olması benim hoşuma giden kısımdı, kitabın sonlarına doğru kendisini eleştirenlerin düşünceleri üzerinden fikrini belirtmesi de buna güzel bir örnekti. Farklı yazarlardan ya da onların eserleri üzerinden arada örneklemelere başvurması da sevdiğim noktalardandı. Kendisinin yazarak düşündüğünü ve ele aldığı konuların tamamen kapanıp son halini almadığını okumuştum, bazı denemeleri aynı meseleler üzerine olmasına rağmen üzerine mutlaka farklı bir şeyler koyarak gelişme gösterdiğini fark edebiliyorsunuz.
Her ne kadar üslubu akıcı ve anlaşılır olsa da işlediği kavramlar üzerinden bilgi verdiğinden dolayı oturup birden okumak yerine elinizdeki başka bir kitabın yanında 4-5 deneme okuyarak ilerlemek daha verimli olabilir. Kendi üzerimden özeleştiri yapmak gerekirse belli sayfa miktarından sonra kitaptan uzaklaşıp farklı duygu düşüncelere daldığımı itiraf edebilirim. Bu da bana özgü olabilir gerçi. :)

Ünivesite 1 zamanında Türk dili dersinde hocanın verdiği ödev kitabıydı. 15 makanenin özetini istemişti. Az bile istemiş. Her makaleden ayrı ayrı şeyler öğreniyorsunuz. Lise müfredatında okutulması gereken kitap niteliğinde