Kadir Akın İletileri
Kadir Akın iletilerini, Kadir Akın okur görüşlerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.Parlamenter sistemi daha da geliştirecek ama İttihat-ı Terakki Cemiyeti Ermeni partileri kadar gelişkin bir demokrasi kültürüne sahip değil, beklemeli… Yani oyalamanın her türlüsünü yapıyorlar.
Seçimlere EDF (Taşnaktsutyun) ile ittifak içinde giriyor ne var ki söz verdiği protokole uygun davranmıyor ve onlara seçimlerde eksik sandalye veriyor.
Hınçaklarla karşılıklı birbirlerine mesafeliler zaten.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
Foto: 1913 EDF (Taşnaktsutyun) Kongresi'nden
Osmanlı yönetiminin son dönemlerinde Ermenilerden toplam 29 paşa, 22 bakan, 33 milletvekili, 7 büyükelçi, 11 başkonsolos ve 41 yüksek rütbeli memur devlet hizmetinde çalışmıştır.
1915 Ermeni tehciri sürecinde Nüfus İdaresi Genel Müdürlüğü'nde Ermeni uyruklu bir kişi de memurluk yapmıştır.
2013 tarihinde Polis Akademisi kurumunca iki cilt halinde yayımlanan verilere göre; Osmanlı Emniyetinde polislik yapan 370 dolayındaki gayrimüslimden 167'si, Ermeni kökenlidir.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
1908 sonrası açılan Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda 288 milletvekili içinde Rum, Arap, Slav, Yahudi ve Ermeni vekiller vardı ve bunların çoğu (Taşnaklar dâhil) İttihat listesinden Meclis'e girmişlerdi.
Aslında 20'ye yakın Kürt vekil de var ama onlar Müslüman, dolayısıyla Türk sayıldıkları için varlıkları belirtilmiyor.
Bağımsız Selanik vekili Dımitar Wlahof, ki o da Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu (SSİF) üyesiydi. Hınçakların tek temsilcisi ise Sasun'da gerillalık yapan Hampartsum Boyacıyan yani Murad idi, O da Adana Kozan vekili olarak parlamentoda idi. Wlahof ve Boyacıyan ile birlikte Erzurum vekili Vartkes Serengülyan ve Van Milletvekili Vahan Papazyan fiili bir grup oluştururlar.
Bu dört sosyalist vekile aslında sosyalist olmamakla birlikte Krikor Zohrab'ın destek verdiğini anlıyoruz.
Zohrab gerçekten çok demokrat bir insan. Çünkü bu dört vekil öyle bir hal alıyor ki, sosyalizm lafını ettiklerinde Meclis'in çoğunluğu "istemeyüz" diye ayağa kalkıp onları konuşturmamaya çalışıyorlar, bu durumu, Meclis tutanaklarında görmek mümkün.
Emeğin hakkı, grev kanunu, sendikaların teşkili, basın ve fikir özgürlüğü, adaletli vergi alınması, kadın hakları konularında bu vekiller kürsüyü boş bırakmıyorlar.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
1902 ve 1907 Osmanlı Aydınları Kongresini İttihat-ı Terakki Cemiyeti önemli ölçüde EDF (Taşnaktsutyun) ile kotarıyor. SDHP (Hınçaklar) her iki kongreye de katılmıyorlar.
Çünkü SDHP İttihatçılara güvenmiyor, onları "Türkçü" buluyor. Farklı olanların farklılığını tanımaktan uzak ve herkesi "Türk" olarak değerlendirdiklerini görüyor.
Gerçi 1908 sonrası çıkan afla birlikte İttihat-ı Terakki Cemiyeti ile birçok görüşme gerçekleştiriyorlar ve önceleri tedirginlik duysalar da Taşnakların ön almasıyla parti örgütlerinin bir kısmının da Taşnaklara geçtiğini gören SDHP önderleri, İstanbul'a dönüyorlar.
1908 devrimi sonrası ilk aylardaki politik ortam bütün Ermenilere "artık işler iyi gidecek" duygusunu veriyor açıkçası.
Ama 31 Mart gerici ayaklanmasını birlikte bastırmalarına, omuz omuza Meşrutiyeti ve Parlamentoyu savunmalarına rağmen aynı döneme denk gelen Adana katliamı, onları şaşkınlığa sürüklüyor.
İttihat-ı Terakki Cemiyeti her ne kadar bu katliama tutum alsa ve birtakım tedbirler geliştirse de katliamın uygulayıcıları içinde İttihat-ı Terakki Cemiyeti de var.
İttihat-ı Terakki Cemiyeti Ermenilerden sürekli "sabır" bekliyor.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
Hınçaklar, 1900'lü yılların başından itibaren İstanbul'da yoksul taşralılar, reji işçileri ve hizmetçiler içinde sosyalizm propagandası yapıyor ve taban buldukları biliniyor.
Özellikle birbirinden habersiz Ermeni ihtilalci komiteleri bir araya getirmeye ve bünyelerine kazanmaya çalışıyorlardı.
Birçok grev örgütlenmesinde yer almışlar, 1 Mayıs gösterilerinin organize edilmesinde sorumluluk üstlenmişlerdi.
1909 yılındaki kongrelerinde çağdaşları Komünist Partileriyle adlarını uyumlu hale getirmişler ve Sosyal Demokrat Hınçak Partisi adını almışlardı.
Bu kongre aynı zamanda Osmanlı yasalarına göre yasal partilerini kurdukları bir kongre olmuştu.
Milliyetçi değillerdi, farklı uluslardan sosyalistlerle birlikte olmak için çaba içinde oluyor, bunu kendi aralarında tartışma konusu yapıyorlardı.
Ulusların kendi kaderlerini tayin etme hakkının sosyalistlerce de kabul gördüğü bir dönemde, Ermeni partilerini tümüyle "milliyetçi" olarak tanımlamak, onların bu topraklardaki sosyalizm mücadelesine katkılarını yok saymak için bir bahane yaratmak anlamına geldiğini söylemeliyim.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
Osmanlı Meclis-i Mebusan’ında bulunan Ermeni vekillerin Osmanlı halkının haklarını savunması ve Meclis’te yaptıkları konuşmalar neden yeterince bilinmiyor?
Bu kitabı yazarken hayıflandığım ve üzüldüğüm konulardan birisi de budur. TBMM kütüphanesinde epey bir süre önce bunlar Türkçeleştirilmiş ve erişime de açılarak arşive konmuş. Meclis’te bulunan Vartkes Serengülyan, Hampartzum Boyacıyan (Murad), Vahan Papazyan (Goms) ve Dımitar Vlahof’un, ‘Sosyalist bir grup’ gibi çalıştıklarına tanık oluyoruz. Bunları neden bilmiyorduk? Onların konuşmaları ve sözleri o arşivlerde duruyor. Kürsü konuşmalarına baktığımızda, önermelerine baktığımızda bütün Osmanlı halkının hakları için mücadele ettiklerini görüyoruz. İşçilerin hakları, grev hakkı, örgütlenme ve basın özgürlüğü hakkı için yaptıkları konuşmaların yanı sıra adaletli vergi alınması, eğitimin yaygınlaştırılması ve kadın hakları konusunda mücadele içinde olduklarını anlamak mümkün. Bu vekillerin önermeleri, 1923 sonrası bile gerçekleşmemiş. Örneğin Vahan Papazyan’ın Osmanlı’da eğitim konusunda yaptığı uzun konuşma bu günü anlamak açısından bile faydalı olabilir. Çünkü dünü konuşmak bugünü anlamak bakımından bize ciddi bir deney veriyor. Sosyalistlerin de akademisyenlerin de siyasi tarih bilinci konusunda eksik olduklarını söylemeliyim. O yüzden sosyalistler kendi tarihlerini 1920’de Moskova’da kurulmuş TKP (Türkiye Komünist Partisi) ile başlatmakta beis görmüyorlar ve bu yanlışı düzeltme çabası içine de girmiyorlar. Bazılarının sahip oldukları şoven görüşler de buna cevaz veriyor.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
Hınçak yani Sosyal Demokrat Hınçak Partisi (SDHP) ve Taşnaksutyun yani Devrimci Ermeni Federasyonu (EDF) arasında uzun yıllara yayılan mücadele ve gerilim, Ermeni halkının 1915’te yaşadığı trajediyi nasıl etkiledi?
Osmanlı siyasetinde etkili olan EDF ve SDHP kuruluşları itibariyle sol bir yapıya sahipler. İkisi de 2. Enternasyonal’e üye partiler.
Paris'te 1902 ve 1907'de gerçekleşen Osmanlı Aydınlar Kongresi'nin en önemli iki gücü, daha sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alacak olan Jöntürkler ile siyaset sahnesinde öne çıkmış iki Ermeni partisinden birisi olan EDF (Taşnaktsutyun) idi.
1908 devrimi sonrası İttihatçılar EDF ile temas halindeler. EDF hem yaygın bir örgütlenmeye sahip hem de hitap alanları SDHP'ye göre daha büyük.
İttihatçılar, bu iki parti arasındaki rekabetin farkındalar ve EDF'yi bütün Ermenilerin tek temsilcisi gibi görüyorlar. Önceleri Osmanlıcı bir programı birlikte hayata geçirmek konusunda uzlaşı içindeler.
Giderek İttihatçıların Türkçü bir rotaya girmeleri ve Anadolu'nun gayrimüslimlerden arındırılması politikasını benimsemesiyle durum farklılaşıyor.
EDF, el konulan toprakların iadesi ve Ermenilerin koşullarının düzeltilmesi konusunda başından beri İttihatçılardan beklenti içinde.
"Aralarının bozulması" tanımından ziyade, İttihatçıların Osmanlıcı programı terk ederek büyük bir insanlık suçu olan soykırıma yönelmelerini vurgulamak daha doğru olur.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
Osmanlı Bankası Baskını'nın Sebepleri
Osmanlı Bankası baskını, bu topraklardaki şehir gerillacılığının ilk örneklerinden birisi olarak görülebilir.
Narodnizmden (Çarlık devrinde Rus serdengeçtiler-FB) beslenen Ermeni devrimcileri için böyle bir eylem planlamaları şaşırtıcı olmamalı. Çoğu yurtdışında üniversite okumuş gençlerden oluşuyor.
Dolayısıyla banka soygun amaçlı değil,
Öğrenciler arasında sosyalist fikirlerin yaygınlaşması, sosyalizm amacıyla hak taleplerini içeren İstanbul'da gösteriler, bunların şiddetle bastırılması, silahlı bir mücadele başlatma kararları, Sasun ve Zeytun'da yoksul köylülüğün içinde gerilla örgütlenmeleri, binlerce Ermeni köylüsünün katıldığı çatışmalar var.
II. Abdülhamid'in kimi talepleri karşılıyor gibi yaparak oyalama taktikleri vb. 1908'de İttihat-ı Terakki Cemiyeti'nin devrimci bir durum yaratınca dağlarda fedailerin dağlardan inmesi bile başlı başına bir olay…
Örneğin Vahan Papazyan (Goms) fedailerle Muş dağlarından indiğinde Van valisi, alay komutanı ve Osmanlı askerlerinden oluşan tören kıtası tarafından karşılanıyor.
Aynı Vahan Papazyan sonra Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nın da Van milletvekili olarak görev yapıyor. Bu bile 1908'in nasıl bir hava yarattığını bize gösteriyor.
Kadir Akın
Saklı Tarihin İzinde
Foto : Van Milletvekili Vahan Papazyan (Goms)