Yazma Kültürü ve Carullah Efendi'nin Okuma Pratikleri
Yazma kültürünü basılı kitap kültüründen ayırt eden birçok özellik vardır, ancak bunlardan belki de en önemlisi yazma bir eserin okuyucunun farklı yollarla katkısına daima açık olmasıdır. Şu ya da bu metnin herhangi bir nüshası, söz konusu nüsha fiziksel bakımdan elverişli olduğu ölçüde, asırlar içerisinde farklı bilginlerce ilave edilmiş kayıtlarla dolu olabilir. Kuşkusuz bu kayıtlar ana metinle iç içe geçecek ve onu dönüştürecek bir işlev ifa etmez, ancak ana metni farklı seviyelerde açacak, ileriye taşıyacak veya eleştirecek bir rol üstlenirler. Notların doğrudan metnin muhtevasıyla ilgili olmayan başka işlevleri de vardır. Kitabın fiziksel özellikleri, istinsah bilgileri, kitabın tarih içerisindeki serüveni ve sahipleriyle ilgili kayıtlar da bu notlar içerisinde değerlendirilebilir. Bu bağlamda Cârullah Efendi'nin, tefsirle ilgili kitaplarına düştüğü notlarını şu başlıklar altında yorumlayabiliriz: 1. Kitaplailgili bilgiler
a. Kitabın intikal serüveniyle ilgili bilgiler
b. Fiziksel nitelik bilgileri
c. Fihristler
d. Kitabın içeriğiyle ilgili özetler
e. Müellifle ilgili bilgiler
F. Eser sirkülasyonuyla ilgili bilgiler
2. Kitabın içeriğiyle ilgili ilaveler
a. Gramatik izahlar
b. Hareke düzeltmeleri (zabt)
c. İlgili kaynaklara müracaatla meseleler hakkında ilave bilgiler
d. Eleştiriler
3. Okuyucuyla (Cârullah Efendi) ilgili kişisel /biyografik bilgiler
