Modernite ve Ütopya Gönderileri
Modernite ve Ütopya kitaplarını, Modernite ve Ütopya sözleri ve alıntılarını, Modernite ve Ütopya yazarlarını, Modernite ve Ütopya yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
Esas problem, ideolojinin yoğun etkisi altında, bu eleştirel mesafenin nasıl mümkün olacağıdır. Daha önce de değindiğimiz gibi, Mannheim için bu mesafe nesnel bilgi sosyolojisinin araştırma perspektifine yerleştiğimizde mümkün olur. Oysa Ricoeur Mannheim'ın çözümünü tamamen reddeder, çünkü ona göre ideolojinin etki alanından çıkmamızı sağlayacak nesnel, tarafsız bir duruş noktası yoktur.
Sayfa 73 - Sentez Yayınları, 2015.Kitabı okudu
Ütopya, yıkıcı eleştirel güçleri sayesinde, hem gerçeklikten tamamen kopma anlamında kendi kaçış patolojisini hem de ideolojinin kemikleşme ve muhafazakarlaşma patolojisini aşabilir; daha da ötesi bu iki boyutu dengeleyip kontrol altında tutabilir.
Sonuç olarak Ricoeur'ün bütün analizleri şunu gösterir: Eleştirel ve muhalif, dolayısıyla olumlu olan bir ütopyanın yanısıra, şimdiden ve geçmişten kopuk, statik bir geleceğe işaret eden - böylece aslında baskıcı güçleri sağlamlaştırmanın gerekçesi olarak ortaya çıkan- bir ütopya da vardır. Aynı şekilde, toplumsal bütünleşmeyi ve kimliği teyit eden olumlu bir ideolojinin yanısıra çarpıtma ve yalan olarak ortaya çıkan ve böylece şimdiyi fetişleştiren bir ideoloji de mevcuttur.
Sayfa 73 - Sentez Yayınları, 2015.Kitabı okudu
Muhalif söylem olarak ortaya çıkan ütopya ideolojinin kemikleşmesine karşı direnir ve onu parçalar.
Sayfa 72 - Sentez Yayınları, 2015.Kitabı okudu
Marksist gelenek için nasıl ideoloji çarpık bir gerçeklikse, ütopya da gerçekleştirilmesi imkansız bir fanteziye kaçıştır. Bu anlam düzeyinde Ricoeur, edebi ütopyada gerçeklikten kaçış söz konusu olduğunu kabul eder, ancak ona göre bu kaçış yazmaya kaçışı ifade eder. Bu bağlamda gerçeklikle bağını tamamen koparan bir kaçış fantezisi, elbette Marx için olduğu kadar Ricoeur için de, tehlikelidir. Ancak Ricoeur edebi ütopya söz konusu olduğunda Marksist gelenek kadar ileri gitmez. Nasıl ideolojiyi salt olumsuz karakteri üzerinden anlamak sorunluysa, edebi ütopyayı da salt patolojik sanrılardan ibaret bir şey olarak ele almak sorunludur. Nitekim Ricoeur'e göre, edebi ütopyada, yukarıda değinmiş olduğumuz transendental bileşen, yani öz-düşünüm ve eleştiri öğesi daima iş başındadır. Bu öğe en açık şekilde ütopyanın "hiçbir yer" kavramında yer alır.
Sayfa 71 - Sentez Yayınları, 2015.Kitabı okudu
Ricoeur ütopya analizine başlamadan önce, "farklı öğelerin karmaşık bir ağı" olarak tanımladığı ütopyanın yapısal olarak üç temel bileşeni olduğunu iddia eder. Birincisi "transendental bileşen"dir. Bu, ütopyanın öz-düşünümsel (self reflective) karakterini, dolayısıyla eleştirel yönünü oluşturur. Bu öğe, transendental sıfatının işaret ettiği gibi, tarihsel değildir, aksine tür olarak insana içkin temel bir yetenektir; bu yönüyle varlığın bir şey yapabilme olanağına işaret eder. ikinci bileşen ise kültüreldir; kaynağı bakımından moderndir, yani Aydınlanma geleneğine dayanır. Kültürel olarak nitelendirilmesi ve Aydınlanma geleneğiyle ilişkilendirilmesi bu bileşenin tarihsel olduğunu gösterir. Buna göre, belirli tarihsel ve kültürel koşullar altında doğmuş olan Aydınlanma geleneği ütopyacı bir gelenektir; bu geleneğin amacı ütopyayı hayata geçirmek, onun gerçekleşme imkanını sınamaktır. Ricoeur'e göre, Aydınlanma geleneği moderniteyi yeniden yapılandırmayı amaçlayan Habermas'a kadar gelir.
Ütopyanın üçüncü yapısal bileşeni fantezidir. Ricoeur fantezi kelimesini Habermas'taki anlamında kullanır. Ricoeur'ün belirttiği üzere, Habermas bu terimi Freud'un yanılsama (illüzyon) olarak adlandırdığı şey bağlamında ele alır. Bu bağlamda Habermas, yanılsama ve sanrı (delüzyon) arasında ayrım yapar. Sanrı ne gerçekleştirilebilir ne de doğrulanabilir olandır; fakat yanılsama ve fantezi akılsal umudun birer öğesidir. Ricoeur'e göre, Habermas'ın yanılsama ve sanrı arasında yaptığı ayrım insanda koşullanmışiık durumunu aşmaya yönelen bir potansiyele işaret eder.
Sayfa 69 - Sentez Yayınları, 2015.Kitabı okudu
Edebi ütopyanın yarattığı mesafe ve eleştiri edebi ütopya ile ütopyacı düşüncenin kesişme noktasıdır ki, burası aynı zamanda ütopyanın ideolojik kapanmayı kırdığı, bu kapanmadan sıyrıldığı yerdir.
Sayfa 63 - Sentez Yayınları, 2015.Kitabı okudu