Tommaso Campanella hapisten Cardinal Berule’e yazmış olduğu mektubunda Osmanlı Türkleri ve devleti hakkındaki fikirleri, oldukça çarpıcıydı.
“İçinde yaşadığım şafaksız gecenin bir sabaha ermesini istemiyorum. Böyle bir sabahın sonu gecedir. Çünkü zindanın dışında istibdat var ve bu hür fıkirlere ancak gece vaat eder. Ben bir Güneş Beldesi’nin hasretini çekiyorum. Bu ülkede gece olmasın ve insanlar karanlık mefhumunu orada tanunasın. Güneş Beldesi’ni yeryüzünde bulmak mümkün mü? Fikir hürriyetine, vicdan hürriyetine, lisan hürriyetine ilişmeyen Osmanlı Türklerinin varlığı, hiç olmazsa yarın, böyle bir ülkenin var olacağını bana zannettiriyor. Mademki düşünceyi zindana koymayan, hakikat sevgisini zincire vurmayan bir millet, o cesur ve adil Türkler var; üzerinde yalnız hakikatin, adaletin ve hürriyetin hüküm sürdüğü bir Güneş Beldesi yarın neden vücut bulmasın?”
ABD’de Princeton Üniversitesi’nde Osmanlı ve Modern Türk Tarihi Profesörü olarak çalışan ve Osmanlı tarihine dair pek çok eseri bulunan Heath W. Lowry, Osmanlı başarısını ve altı asırdan fazla devam eden parlak serüvenini vergi sistemi ile adaletine bağlamaktadır.
Sultan Melikşah âlimlerin uyarıları çerçevesinde Büyük Selçuklu Devleti’nin sağlam esaslar üzerine bina edilmesini ve devamlılığının teminini arzu ediyordu. İşte bunun için devlet idaresi hakkında en güzel eser dalında âlimler arasında yarışma açmıştı. İşte bu yarışmayı Nizamülmülk’ün Siyasetnâme’si kazandı.
Bir rivayete göre Hazreti Ömer Kudüs’e gelirken kölesiyle devesine nöbetleşe binmiş ve deveyi de dinlensin diye ara ara boş götürmüştü. Kudüs’e yaklaştıklarında deveye binme sırası kölede olduğundan, Kudüs halkı deve üzerindeki köleyi Halife Ömer zannederek secde etmiş, köle de, “Allah’tan başkasma secde edilmez” diyerek onları azarlamıştı.
Fatih Sultan Mehmed, adalete olduğu kadar adalet adamlarına yani kadılara da büyük kıymet verirdi. Onlara karşı bir hareketi asla affetmezdi. Ona saygısızlığı dine saygısızlık gibi telakki ederdi. Zira kadı dinin emirlerini uygulamakla vazifeliydi.
“Aklı öldürürsen ahlak da ölür, akıl ve ahlak ölürse millet bölünür: Kadıyı satın aldığın gün adalet ölür. Adaleti öldürdüğün gün devlet de ölür.”
-Fatih Sultan Mehmed
Sayfa 111Kitabı okudu