Velilik (velâyet)
Velilik, sabırdan sonra (Allah'a) yakınlığın elde edilmesi, mücâhededen sonra ruhun teslim olmasıdır. Özetle, varlıkları görme bittikten sonra Zat'ta fani olmanın gerçekleştirilmesidir. Böylece zaten var olmayan fani olur ve zaten var olan baki kalır.
Velâyetin başı fenâyı gerçekleştirmek, sonu bekâ ve bekâü'l- bekâyı gerçekleştirmektir. Böylece velâyette, sonu olmayan bir yükselme ve ilerleme mütemadiyen süregider.
İbrahim b. Edhem bir adama şöyle demiş: " Allah'ın bir velisi olmak ister misin?" O, da "Evet" demiş. İbrahim b. Edhem, "Dünyadan ve âhiretten herhangi bir şeye ilgi gösterme. Nefsini Allah azze ve celleye ada. Yüzünü ona dön. Sana refakat edecek ve seni dost edinecektir."
Bir başkası da şöyle demiştir; meşguliyeti Allah; fani oluşu daimi olarak Allah'ta gerçekleşendir.
İbn Acîbe
Sufilerin El Kitabı
Manevî mücadele ( mücâhede)
Mücâhede, nefsi sevdiği şeylerden uzaklaştırmak, onu bütün vakitlerinde arzularına karşı çıkmaya yöneltmek, bütün hâllerinde onun alışkanlıklarını bozmaktır.
Sufilerden biri şöyle demiştir: "Mücâhedelenin aslı şu 3 şeyledir: ancak zorunluluk zamanında yemek, ancak uyku baskın geldiğinde uyumak, ancak zaruret hâlinde konuşmak."
Mücâhedelenin sonu müşâhededir. Müşâhededen sonra başka Mücâhede yoktur. Müşâhede ile Mücâhede bir araya gelmezler. Çünkü yolculuğun sonunda yorgunluk biter. Kavuşma gerçekleştiğinde geride rahata erme ve huzur ile edebi koruyarak Sevgili'yi müşâhededen başka bir şey kalmaz.
Mücâhede 3 türlüdür: 1. Taate devam ederek ve yasaklardan uzak durmakla zâhirin Mücâhedesidir. 2. Kötü havatırı engellemek ve yüce huzurda bulunuşu sürdürmekle bâtının Mücâhedesidir. 3. Şuhûdu sürdürmek ve Mabud'dan başkasına ilgi duymamakla sırların mücâhedesidir.
İbn Acîbe
Sufilerin El Kitabı
Mürid
İrade ehli yani mürid, Mevlâ'sı dışında bir şey irade etmeyendir. Müridlik üç mertebedir:( en aşağı mertebesi olan) teberrük ve kudsiyet amaçlı müridliktir. (irâde). Bu tür müridlik, himmeti zayıf ya da başka türden alâkaları çok kimse içindir. 2. Mertebedeki, ilâhî huzura ulaşma amaçlı müridliktir. Bu, adanmış ve güçlü azmi olan içindir. 3. Mertebedeki hilâfet ve yetkin marifet müridliği. Bu, seçkinliği açığa çıkmış ve fazileti kemale ermiş, kâmil bir şeyhten veya sadık bir gizli seslenişten "hilâfeti" i açıklanmış kimse içindir.
İbn Acîbe
Sufilerin El Kitabı
İrâde
İrâde, mücadele yoluyla Sevgili'ye kavuşmayı amaçlamak ya da onun razı olduğu işlerle Allah'a sevgiyi göstermek; ümmete nasihatte samimi olmak; halveti sevmek; sıkıntılara ve değişimlere sabretmek; onun emrine adanmak; onun bakışından haya duymak; ona götüren kimseyle dostluk etmek; gizli kalmaya kanaat etmek; kalbin, vuslat dışında bir şeyle yatışmamasıdır. İrâde, (Allah'a) yönelmiş kimselerin ilk menzili ve saliklerin yolunun başıdır.
İbn Acîbe
Sufilerin El Kitabı
Delikanlılık (fütüvvet)
Sevdiğini nefse tercih etmek, insanlara istediklerini vermektir.
Fütüvvet, nefsinde başkasına karşı bir üstünlük görmemendir, denmiştir. Fütüvvet ehli kimse, düşmanı olmayan kimsedir.
Fütüvvetin aslı, huzursuzluk ve sıkıntı zamanlarındaki cömertlik, alçakgönüllülük ve cesarettir.
Avamın Fütüvveti mal iledir; Havassın Fütüvveti nefslerledir. Hâssatü'l-havassın Fütüvveti ise ruhlarla ve Sevgili' nin uğruna canları feda etmekledir.
İbn Acîbe
Sufilerin El Kitabı
Kıskanma (ğayret)
Kıskanma, sevgilinin başkasının yanında görülmesinin hoş görülmemesidir, ki bu durumda onu elde tutmak için bir rekabet doğar. Şiblî (ra) şöyle demiştir:
Kıskançlık iki kısımdır. Nefslere dair olan beşerî kıskançlık ve kalplere olan ilâhî kıskançlık. Beşer tabiatı, sevgilisini ve mesela karısını bir başkasının yanında görmeyi çirkin bulur. Hak Teâlâ da, velilerin kalplerini kendisinden başkasıyla alâkadar görmeyi çirkin bulur. Bir hadiste şöyle buyrulmuştur:" Allah'tan daha kıskanç biri yoktur. Bu yüzden açık zâhirî ya da gizli bâtınî fuşhiyatı yasaklamıştır.
Varlıkta sadece, Allah'ın tecellilerinin mazharlarına sirayet etmiş olan ilâhî kıskançlık vardır.
Nefslerin kıskançlığı avam içindir. Kalplerin kıskançlığı havas içindir. Bu, onların, kalplerinin sevgilileri dışında birine meyletmesini kıskanmalarıdır. Ruhların ve sırların kıskançlığı Hâssatü'l-havas içindir. Bu onların, ruhlarının sevgilileri dışında birine ilgi göstermelerini kıskanmaları ve sevgililerinin kendilerinden başkalarına meyletmeleri karşısındaki kıskançlıklarıdır.
Hak Teâlâ da velilerini kıskanır ve düşmanları onlara eziyet ettiğinde onlardan intikam alır. Onları bütün insanlara göstermemesi, insanlardan sakınması ve onlar kendi huzurunun gelinleri oldukları için, onunla gizli örtüler ardında buluşmaları da onun kıskanmasındandır.
İbn Acîbe
Sufilerin El Kitabı