Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
ozgurtoplumundegerleri.com/res/Cennet_Uslu...
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick riskli eylemlere ilişkin yasaklama girişimlerinin özgürlükleri baltalayacak düzeye çıkmayacağı konusunda sadece tarafların “kârlı olmayan” böyle bir “mübadeleye” girmeyecekleri argümanına güvenmektedir. Ancak bazı insanların kârlı olmasa bile riskli eylemleri yasaklama yoluna gitmeyeceklerinin kesin bir garantisi yoktur.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick bu kıskaçtan çıkabilmek için “tazminat ilkesine” başvurur. Nozick riskli eylemlerinden dolayı birine yasaklama getirebilmek için, “yasaklama getirilen kişilere tazminat ödemeniz halinde bir eyleme yasaklama getirme hakkına sahip olursunuz” şeklinde formüle ettiği tazminat ilkesine ulaşır. Buradaki tazminat bilindik bir sınır ihlalinden sonra (haksız fiil), kurbanın zararını tazmin etmeye yönelik olan tazminattan farklıdır. Riskli eylemi yasaklananların, bu yasaktan dolayı maruz kalacağı dezavantajın (aslında bazı özgürlüklerini veya haklarını yitirmelerinin) telafi edilmesine yönelik bir tazminattır. Böylece Nozick “riskli faaliyetlere bir yasaklama getirenleri, bu yasaklama sonucunda dezavantajlı duruma düşenlere tazminat ödemeye mecbur kılan” bir tazminat ilkesini kabul eder (Nozick 2000:127-128). Yani riskli eylemleri yasaklamak, sadece bu yasaktan dolayı menfaat elde edenlerin, yani riskten kurtulanların karşılığında tazminat ödemesi halinde meşru hale gelir. Ayrıca bu tür durumlarda verilecek olan tazminat serbest mübadeleye konu olan tazminatlardan (kişinin eylemden vazgeçmek için bunu talep eden tarafla serbestçe mübadeleye girdiği durumlarda verilecek bedel) farklı olarak “tam tazminat” olmak zorundadır; yani, tazminatın miktarı mübadele konusu değildir. “Tam tazminat” riskli eylemleri yasaklanan kişilerin düştükleri dezavantajlı durumu giderecek miktar olarak tanımlanabilir. Tazminat miktarı öyle olmalıdır ki, yasaklanan kişinin durumu yasaklamadan önceki durumundan daha kötü bir hale gelmemelidir.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick’in açıklamasına bağlı kalırsak hükümeti bir şirketin yönetim kurulu (şirketin ortakları) olarak mı yoksa profesyonel bir yönetici ekip olarak mı düşüneceğiz? Devletin/koruma şirketinin sahibi veya sahipleri kimler olarak kabul edilecek? Bir şirket olduğuna göre devlet/koruma şirketi kâr odaklı çalışacaktır. Bu durumda kâr kimlere ne şekilde dağıtılacaktır? Bu ve benzeri pek çok sorunun uygun ve tatmin edici bir cevabının olduğunu söylemek mümkün değildir.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick’in koruma şirketleri ve müşteri ilişkileri üzerinden inşa ettiği devlet teorisi, klasik liberal devlet teorisi ve pratiğinde yer alan formülasyon ve yöntemleri açıklayamaz ve meşrulaştıramaz. Nozick’in minimal devleti onu ortaya çıkaran süreç ve öncüller nedeniyle adı devlet olsa da bir özel mülkiyet işletmesidir. Minimal devleti işletenler, örneğin iflas ettikleri veya yeterince kazanmadıkları için bu şirketi/devleti feshedebilirler. Minimal devlet her şeye rağmen bir özel işletme olduğu için, Nozick’in teorisi klasik sınırlı devlet teorisinde geçerli olan oy verme, kuvvetler ayrılığı veya parlamento gibi uygulama ve kavramları açıklamak ve meşrulaştırmakta yetersizdir.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Doğruyu söylemek gerekirse, neden sadece güvenlik hizmetlerinin tek meşru kamu hizmeti olabildiğinin ve yeniden dağıtımın konusu olabildiğinin ikna edici ve tutarlı bir temeli mevcut değildir.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Klasik liberal teorinin gece bekçisi devleti iç ve dış güvenlik ile adalet hizmetlerini vergi verip vermediğine bakmaksızın tüm üyelerine sunar. Gece bekçisi devlette vergi verenler, hiç vergi vermeyenlerin veya bu hizmetleri karşılamaya yetecek miktarda vergi vermeyenlerin koruma hizmetlerinin maliyetini üstlenmiş durumdadır. Ancak, Lockecu liberal gelenek devletin kökenini sosyal sözleşme kuramı ile açıkladığından bu problem görünür halde değildir. Aslında ortaya çıkan sonuç, haklarının daha iyi korunması ve ortak çıkar gerekçesiyle yeniden dağıtımcı bir yöntemin sadece güvenlik hizmetleriyle sınırlı olmak kaydıyla meşru kabul edilmesidir.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Hakim koruma şirketi bağımsızların adaleti özel olarak yerine getirmesini, müşterileri adına ve onların prosedürel haklarını ihlal etme riski taşıdığı gerekçesiyle yasaklamıştır. Bu yasaklamayla bağımsızlar müşterilerden kendilerine yönelecek olan hak ihlalleri karşısında müşterileri cezalandırma şansı ve imkânından mahrum kalacaklar, saldırılar karşısında caydırıcılık güçlerini yitirecekler ve kendilerini koruma imkânlarını kaybedeceklerdir. Bu durum bağımsızların günlük yaşam ve faaliyetlerinde onlara ciddi dezavantajlar getirecektir. Bu yasaklamanın ahlâken meşru olabilmesi için bağımsızların düştüğü dezavantajın tazmin edilmesi gerekmektedir. Bu tazminat hakim koruma şirketi vasıtasıyla müşterilerden karşılanacaktır.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Randy Barnett’e göre, Nozick devleti meşrulaştırmak için kullandığı tazminat ilkesi ve prosedürel hakları felsefi olarak temellendirememiştir. Öncelikli olarak, Nozick hakların kendisi ile onların kullanımındaki prosedürleri birbirine karıştırmaktadır. Doğal haklar, objektif olarak ve ontolojik olarak temellenir. Prosedürlerin güvenilir olup
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick hakim koruma şirketine kendi müşterilerine karşı bağımsızların adaleti özel olarak yerine getirmesini (yüksek riskli eylem olduğu ve uygulanması durumunda müşterilerinin prosedürel haklarını ihlal edeceği gerekçesiyle) yasaklatmak suretiyle, devletin varlığı için zorunlu koşullardan ilkini (bölgesinde zor kullanma tekeli) gerçekleştirmiş olur. Nozick adaleti uygulama prosedürleri arasında ahlâken zorunlu bir tercih yapmayı imkânsız kılan subjektivizmi benimsediği için, gücün yarattığı bu de facto durumun ahlâken izin verilir bir durum olduğunu düşünmektedir. Nozick burada bir tür Hobbescu çözüme rıza göstermiştir durumdadır (Uslu 2007:226). Mutlak doğru yoksa, güce sahip olan doğruya karar verir, daha doğrusu güce sahip olanın tercihi fiilen “doğru”ymuş gibi işlem görür.
Herkes aynı hakka sahip olduğuna göre hakim koruma şirketinin bu hakkı uygulamasında gayri ahlâkî bir durum söz konusu değildir.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick’in, bir seferde topluca yapılan bir sözleşmeyle devletin kurulması yerine, görünmez elin işlediği bir süreç içinde serbest piyasa anarşizminden minimal devlete gidişi, aşama aşama açıklamaya girişmesinin önemli bir gerekçesi var gibi görünmektedir. Nozick, Locke’un doğal durumun ortaya çıkardığı güvenlik ve adalete ilişkin zaafların sadece sıralanmasını ve bunun da devlet için gerekçe olarak kullanılmasını yeterli bulmaz. Ayrıca doğal durumdaki problemlerin çözülebilmesi veya etkilerinin azaltılması için, serbest piyasa anarşizmi içinde neler yapılabileceğinin de gösterilmesi gerekmektedir. Böylece serbest piyasa anarşizminde ortaya çıkabilecek rahatsızlıklar ile bunların etkilerinin hesaplanabilmesi ve bunların ancak devlet tarafından çözülebilecek sorunlar/kusurlar olduğunun gösterilmesi gerekmektedir. Ayrıca bu rahatsızlıkların, çözüm olarak düşünülen devletten daha kötü olup olmadığının hesaplanması da gerekmektedir (Nozick 2000: 40). Nozick’in bu çabaları, akla gelen “tüm argümanları” veya “mümkün olan tüm” olasılıkları ele alarak, anarko-kapitalistlerin devlete ilişkin “tüm” itirazlarını gidermeyi denediği izlenimi uyandırmaktadır. Aslında Nozick, bunu başardığını düşünmektedir (Nozick 2000: 160). Nozick anarko-kapitalist liberteryenleri ikna etmeyi başaramamış olsa bile, devletçi bir çağda bu gayret oldukça anlamlıdır.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick’in hak anlayışını kısaca özetledikten sonra, doğal haklar öncülünden
hareketle devleti nasıl meşrulaştırmaya giriştiğine bakabiliriz. Bu sanıldığından çok daha zorlayıcı bir uğraştır, zira bu ölçüde güçlü bir hak formülasyonu veya doğal haklar anlayışından hareketle devlet gibi zorlama tekeline sahip bir yapıyı tam anlamıyla haklılaştırmakta kişiyi büyük güçlükler beklemektedir. Kaldı ki, anarko-kapitalistler bunun imkânsız olduğunu ileri sürmektedirler.
Cennet Uslu, Robert Nozick: Anarko-Kapitalizme Karşı Minarkizm
Nozick sivilsiyasî topluma geçişi “birden bire” ve “bir seferde” yapılacak hipotetik bir sosyal sözleşme ve hipotetik genel bir rıza kavramıyla açıklamayı yetersiz bulur. Bunun yerine, devletin ortaya çıkışını, Adam Smith’in serbest piyasanın işleyişini anlatmak için kullandığı “görünmez el” kavramına başvurarak açıklar (Nozick 2000: 49-55). Nozick’in yöntemini, klasik sosyal sözleşme teorilerinde bulunan yönetilenlerin rızasına ilişkin bazı problemleri teşhis etme ve gidermeye yönelik olumlu bir girişim olarak bulanlar vardır (Morris 2005). Nozick doğal durumdan devletin ortaya çıkışını, zaman içinde ve görünmez bir elin işlemesiyle aşama aşama gerçekleşen bir olay olarak tasvir eder. Locke’un doğal durumdaki insanları doğal durumun sakıncalarından kurtulmak için, bilerek ve niyet ederek bir devlet kurarlarken, Nozick’in doğal durumdaki insanları tek tek kendi çıkarları ve kendi hedeflerinin peşinden giderken ve verimli/kârlı mübadele yolunu izleyerek, niyet etmedikleri başka bir amacın (veya amaçların) yani minimal devletin ortaya çıkmasına hizmet etmiş veya yol açmış olurlar (Nozick 2000:49-55).