''Felsefe, eleştirel bir aydınlanma, dünyaya aklı getirmek için devam eden bir çabadır.''
Karl Marx’ın kapitalist toplum sistemine ve Aydınlanma’ya yönelik eleştirilerinden epeyce beslenen eleştirel kuram, “Marksizmi bir tür pozitif bilim olarak kavrayan” anlayışlarla da mücadele etme yolunu tercih eder.
Adorno ve Horkheimer, birlikte kaleme aldıkları Aydınlanmanın Diyalektiği’nde aklın doğadan özgürleşmesine ve doğa karşısında bir özerklik elde etmesine dayanan Aydınlanma düşüncesinin insanı, doğayı ve nesneler dünyasını nasıl tahakküm altına aldığını müzakere ederler.
Bu müzakerelerde öne çıkan düşüncelerden anlaşılmaktadır ki Frankfurt Okulu düşünürlerine göre modernizm “araçsal rasyonalitenin” gelişimi hiçbir biçimde insanların özgürleşmesini sağlayamamıştır.
Horkheimer’in kavrayışında geleneksel kuram ile eleştirel kuramı birbirinden ayıran hat, kuramın toplumsal üretime yardımcı olup olmadığına veya bunun tam aksine onu yerle bir edip etmemesine göre belirlenir.
Eleştirel kuram, mevcut toplumun kendi içkin eleştirisidir. Çünkü eleştirel kuram kendisini yeniden üreten mekanizmaların ve mevcut işbölümü sınırlarının dışına yerleştirerek kapitalist toplumun temel çelişkilerini bilinç düzeyine çıkarmak için tasarlanmıştır.
''Horkheimer, kavram ve nesne, sözcük ve şey arasında bir açıklık olduğunu ileri
sürer. Bunlar toplam toplumsal sürecin birbirlerine bağımlı olarak indirgenemez
yönleridir.''