Fatih'ten sonra da Osmanlı tarihinde cihangir hükümdarlar çıkmıştır.Ancak Fatih kadar bilime,düşünceye önem veren bir padişah daha gelmemiştir.Fatih,bir Rönesans hükümdarıydı.Devrin ileri gelen alimlerini sık sık huzurunda tartıştırırdı.Fatih'in huzurundaki tartışmalarda başarılı olan mükâfatlandırılır,kaybeden ise bulunduğu görevi bırakmak zorunda kalırdı.Bu tartışmaların günlerce sürdüğü de olurdu.
Halil İnalcık,II.Mehmed'i imparatorluğun gerçek kurucusu olarak kabuk eder ve Fatih'in İstanbul'u alması ile birlikte Fetret Devri'nin gerçek manada bitirildiğini söyler. Boğazlarda,Osmanlı hakimiyeti kurulmuş,Balkanlar'da sınırlar Tuna'ya kadar genişletilmiş ve buralardaki topraklar emniyet altına alınmıştır.Anadolu ve Rumeli'deki Osmanlı toprakları birleştirilmiştir.Uzun Hasan tehlikesinin ortadan kaldırılması,hem Osmanlıların Timur'dan itibaren içine girdiği doğudan gelecek tehlike sendromundan kurtulmalarını,hem de beyliklerin ondan alacağı desteği önleyerek,Anadolu topraklarında hakimiyeti tesis etmesini sağlamıştır.Kırım'ın ve Karadeniz kıyılarının Osmanlı İmparatorluğu'na dahil edilmesi ile birlikte Karadeniz'de belirli bir üstünlük kurulmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu'nda,Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u almasından sonra hükümdarlar tek otorite hâline gelmişlerdi.Avrupa'dan 200 yıl önce.Bu durum Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'ya karşı üstünlüklerinin ana sebeplerinden birisidir.Padişahların mutlak otoritelerini kurarken dayandıkları iki mekanizma vardı: Kardeş katli ve Kapıkulu sistemi.Avrupa'ya karşı ikinci üstünlük sebebi de Osmanlıların çok erken tarihte düzenli ordu tesis etmeleridir.Üçüncü ana sebebi de,teşkilatlanma becerileri ve vergi toplanmasını iyi organize etmeleridir.
Toplum, kölelerin cezalarını da hür insanların cezalarının yarısı olarak kararlaştırmıştı. Bu gelenek Kur'an'da da yerini almıştır (Nisa, 4/25) .
Köye gitme. Köy adamı ahmak bir hale sokar. Aklı nursuz, fersiz bir hale getirir. Ey seçilmiş temiz adam, Peygamber'in sözünü dinle. Köyde yurt tutmak, aklın mezarıdır. Köyde sabah, akşam bir gün kalan kişiden tam bir ay onun ahmaklığı gitmez. Köyde bir ay kalan kişi, nice zaman bilgisiz ve kör kalır.
Mevlana. Celaleddin Rumi. MesnevL C. 111, s. 4 1 .