✍DİPÇE :
İnsan kör geçer yaşam yollarından,
çevremizde bulunan korkunç yoksulluğun ne kadar azını görüyoruz aslında! (s. 263)
Öncelikle Cannetti hakkında öğrendiğim birkaç detayı buraya alıntılamak istiyorum çünkü bu detayların kitabın taslağında önemli rol oynadığını düşünüyorum:
1. Canetti, çocukluğunda kızamığa yakalanır ve birkaç gün görme yetisini kaybeder. Karanlık ve çok eski bir anı olarak nitelediği bu durum hayatı boyunca onu yoklayan bir kabus olarak devam eder.
2. Bir diğeri de Cannetti'nin polis şiddetinin doğurduğu bir yangına tanıklık etmesidir, bir Adliye binasının yangını esnasında yanan 90 insanı, kağıtları ve yangını seyreden onu tetikleyen kitleleri asla unutmaz ve yangın vakası yazarın zihninde bir travmatik algıya oradan da Körleşme eserine taşınır. Körleşme eseri için 25 bin kitabın yakıldığı Nazi eylemine(1933) telmih var dense de bu yangın olayının da kaynak teşkil ettiğini düşünüyorum.
Belirtmem gerekir ki 'Körleşme' okuru sarsan rahatsız eden bir eser, bir nevi savaş meydanı: bilginin ve cehaletin; gerçeğin ve dalaverenin; hakkın ve haksızlığın; bireyin ve kitlenin, iç ve dış sesin çarpıştığı bir meydan. Ana karakterden yan karakterlere kadar derin tahlil ve tespitlerin yapıldığı, kapitalist faşist sistemin postal sesleriyle çınlayan, dolayısıyla yıpratan bir eser.
Profesör Peter Kien etrafında şekillenen ve salt kurgu gözüyle bakmadığım esere anakarakterle başladığımızda dikkatimizi ilk çeken karakterimizin adı olur : Kien Almanca'da çıra demekmiş. Öyleyse adına yazgılı bir karakterin hikayesi bu diyoruz ilerledikçe! Kimdir Kien? Ünlü bir sinolog, bir linguistik, muazzam bir hafıza, bunların yanı sıra bilgisinin kölesi, bilimsel kürsüleri ve insanları küçümseyen, merdümgiriz, kitaplarının dünyasında yaşayan ve kütüphanesini zihninde taşıyan bir bilim insanı.
Nasıl asude bir hayat sürer
Bu dünyadaki patırtıdan kaçan,
Aradıgı gizli yolda bu dünyanın
Bilgesi birkaç kişi görülür.
( Fray Luis de León)
Dizeleri kitabın ilk bölümü 'Dünyasız Bir Kafa' bölümünde resmedilen Profesör Kien'i anımsatıyor bana, fakat bu bilge kişi 25 bin kitaptan oluşan kitaplığının sırça köşkünde kafasının dışında kalan dünyanın elinde oyuncak olacak ve ismiyle müsemma nevinde okurun gözleri önünde çıra gibi tutuşacaktır.
Kien, toplumdan özellikle de kadınlardan soyutlanmış bir yaşamı sevmektedir başta bu bilim adamı olmak üzere romana dahil tüm karakterlerde kadın düşmanlığı açıkça vurgulanır.
Bu kısma bir parantez açmak yine yazarın yaşamından bir detayla ilişkilendirmek istiyorum:
Canetti, resim sanatını ve özellikle bazı tablo ve freskleri yaşamının vazgeçilmezi olarak görür ve onları içlerine girercesine inceler bunlardan biri de
Rembrandt’ın, “Samson’un Kör Edilmesi” tablosudur. Canetti, bu tablonun dehşetinden kurtulmadığından bahseder.
Eski Ahit’te yer alan Samson, gücü ve vahşiliği ile ün salmış bir kahramandır. Dalila’ya âşık olunca, Filistîler, onun büyük gücünün nereden geldiğini öğrenmesi için Dalila’ya gümüş teklif ederler.
Dalila, aldatıcı işvesi ile Samson’un sırrını öğrenir. Kadına yüreğini açan Samson “başına ustura değmediğini, tüm gücünün saçlarından geldiğini, eğer saçları tıraş edilirse tüm gücünü kaybedeceğini” söyler. Dalila haber gönderip sırrı öğrendiğini, hazırlık yapılmasını ve kendisine vaat edilen gümüş paranın ödenmesini ister. Aşkın feda edildiği planlanmış o gece, Dalila dizlerinde uyuttuğu Samson’un, yedi belikli örgüsünün kesilmesini seyreder. Uyandığında saçlarının kesilmiş olduğunu gören Samson’u askerler yakalayarak gözlerini oyarlar.
Bu vb. birçok söylence yazarın ve dolayısıyla karakterlerinin söyleminde kadın düşmanlığına dönüşür. Çizdiği Therese karakteri de bu minvalde, açgözlü, para düşkünü kösnül haysiyetsiz bir kadındır benim de bu eserde tiksinti sebebim olan bir karakterdir. Therese, Kien'in evinde 8 yıl hizmetçi olarak çalışır ve bir talihsizlik anından sonra evin hanımı olur. Anadolu'daki "ayağıma yer edim, gör başan neler edim (edeyim) sözünün kişilik bulmuş halidir Therese. Bilgin Kien'e ilk darbeyi vuran bu mavi elbiseli kadın okurun da sabrını zorlar.Kolalı mavi elbise eserde ete kemiğe bürünecek güçte bir leitmotifidir. Bundan sonra sahneye giren tüm karakterler, Kafasız Bir Dünya adlı 2.bölümde hırsın yalan dolanın paragözlüğün ayyuka çıktığı, Kien'in dünyasız kafasına gününün gösterildiği, onurunun ve bilgisinin ayaklar altına alındığı bölümdür.Cüce ve kambur bir dolandırıcı, kör taklidi yapan bir dilenci, düşük kadınlar, kafasız fakat aktif bir yığının sakinleridir.Toplumla irtibat kuramayan yaşadığı dünyaya adeta körleşmiş bir aydını, alaşağı eden bu adi düzen, bu bölümde muazzam anlatılır.Yazar,
burada özellikle faşist düzene, 1848 eylemlerine özel mülkiyet algısına dokunur. Kör numarası yapan dilencinin çanağına atılan bir düğme ile de görmezden gelip sineye çektiğimiz onca şeyi bir düğme hiçliğinde o kadar güzel ifade eder ki bu yıpratıcı bölüm yazarın sitem ettiği hemen her şeyi belleğe ilikler.
Kitabın başından beri beklenen ve yine ana karakterin tezatı bir karakter olan kardeş Kien 3.bölümün konuğudur. Bu bölüm gerçekten nefistir kardeş Kien için, kahramanımızın tezatı desek de o da toplumla bütünleşmesine karşın anti nitelikler barındırır.Bu bölümde yazar; bu kez de iki kardeş iki aydın arasındaki diyalogla söylemek istediklerini aktarır.Kant ve Konfüçyüs'ten onların cahil düzen karşısındaki iflasından; doğu mistisizminden iç huzurun dış dünyanın huzursuzluğundaki intiharından söz eder, söylencelerden örneklemeler ile doyumsuz bir pasaj sunar ve okur her şey düzelecek diye bekler....Son...Bilgeliğin çıkardığı ateşte, dumanlı bir anaforda okurun gözleri bulanıklaşır.
Belki de kör geçtiğimiz nice yollardan,nice okumalardan birkaç alaz sıçramış yakmıştır canımızı... Tavsiye ederim. Esen kalın.
