Teşekkürler değerli yorumunuz için.
Söyledikleriniz doğru, "bu iktidarı seçen bedeline katlanmalı" diyorsunuz ve sonuna kadar haklısınız. Ancak Dagerman'ın sorusu şu: Bu iktidara oy veren vermeyen, faşist olan olmayan tüm Almanlar yargısız hükümsüz aynı cezaya çarptırılmış durumdalar, bu adil mi?
Faşist bir yönetimin iktidarda gücünü sağlamlaştırdıktan sonra ne kadar tehlikeli olabildiğini hepimiz çok iyi biliyoruz, tarihte sayısız örnekleri var. Çoğu kez halk -ki onun da sadece bir kısmı-, bu partinin ne yapacağını bilmeden oy veriyor -hepimiz öyle değil miyiz?- ama bir kez devletin gücünü ele geçirince -para getiren tüm kaynaklara el koyup basını manipüle edince-, faşistleri devirmek büyük savaş gerektiriyor. İtalya'da, İspanya'da, Güney Amerika'da ve yakınlarımızda benzerini sıkça gördüğümüz benzerleri gibi...
Ben Dagerman gibi düşünüyorum. Bir üst kimliği toptan suç ortağı ilan etmek belki çok kolay, ama vicdanıma dokunuyor. 14 yaşındaki bir gencin, sırf vaat edilen kamplar eğlenceli göründü diye Nazi gençlik örgütüne üye olması bir suç mudur? Ya da partiye üye olmazsa onlarca yıllık memuriyet hakkını kaybedecek bir öğretmenin? Hitler'e hiç oy vermemiş ama Almanya'da yaşayan birinin? Ya da milliyetçiliğe yürekten inanan, kamplarda yaşananlardan savaştan sonra haberi olanların?
Faşizmin ilk basını ele geçirmek için çalışmasının sebebi bu olsa gerek. Alman halkı uzun süre boyunca dış dünyada olanlardan haberdar olmuyor, tümüyle manipüle edilmiş haberlerle sarılılar, "en büyük biziz, rakiplerimiz bizden korkuyor, başımıza ne geliyorsa dış mihrakların oyunu, vs....". Yabancı radyolardan, o da gizlice dinleyebildikleri kadar bilgiye sahipler.
İsyan edebilirler miydi? Evet, direniş var zaten. Ancak devlet imkanlarını arkasına almış, işkencede uzmanlaşmış, aile boyu herkesi fişlemiş bir faşist iktidarı silahlı/silahsız direniş ile devirmek bence imkansız. Naziler bu kadar yükselene kadar neredeydi Alman halkı? Bu da sorulabilir, ancak bana sorarsanız burada da uzlaşmamayı marifet sayan partilerin yarattığı kaos, Alman halkının verdiği oydan daha fazla etkili Nazilerin güçlenmesinde.