Kısa Bir Yaşamdan Kısa ÖykülerOrdu yürüyüş kararı sayılacak sayyy!
“Fischer! Sol iki üç dört ah bir şu açlık bu rezil açlık hep bu rezil sol iki üç dört sol iki sol iki sol iki…”
Lütfen ayaklarımızı aynı anda yere vurmaya dikkat edelim. Komutan çök dediğinde çökelim, kalk deyince kalkalım. Komut verenin üzerinde üniforma var çünkü. İlk bakışta mantıksız görünse de aldırmayın buna, üniforma birçok şeyi haklı gösterir! Örneğin üniforma giymeyenlerin adam öldürmesi yasaktır. Elbise giydikten sonra başka.
Bir çocuk ölmüş kardeşini fareler yemesin diye mezarında nöbet tutar mı? Geceleri de beklemesi gerekir mi bir talihsizin başında bir talihsizin! Yoksa fareler uyur mu geceleyin! Uyuyorsa iyi…
57 kişiden bir kişi sağ kalırsa o kişi kalmış olur mu? Ölüm bütün bir ölüm müdür? Yoksa bir parçası ölür mü insanın? 57 asker, 57 yaşam, 57 anne. Geride kalan teğmen Fischer sadece. Yaş 25. Ölememiş haliyle yürümeye devam eder, “Uzun Uzun Yollar Uzunluğunca”
Birinci öyküde oldu ne olduysa. Karahindiba’yı okuyunca oldu. Bir mahkûmun onu gördüğünü gördüm. Sıradan insanların görmeden geçeceği küçük bir ayrıntı için bir mahkûmun hayatını ortaya koyabileceğini gördüm. Ne kadar görmüşüm, tekrar etmişim aynı kelimeleri. Borchert’i okuduktan sonra oldu. Karahindiba’yı okuduktan sonra. İşte o zaman gördüm.
Edebi bir eserde ritim ve tekrar aynı şey değil. Ritim uzun zamandır peşinde olduğum bir konu ama bir cümle içinde veya yakınında tekrar eden kelimeler rahatsız eder çoğu zaman. Her zaman değil, çoğu zaman. Fakat Borchert ısrarla üzerine gidip üslup haline getirmiş bunu. Kekeler gibi aynı sözcükler tekrar tekrar karşıma gelirken o zaman gördüm. Ve bunu sevdim.
Geceleyin, fare, devcileyin, toprak, tüfek, asker, teğmen, üniforma farklı öykülerde hep çıkar okurun karşısına. Hepsi aynı acıdan beslenir. Acıdan bol ne var dünyada, mesele anlatmakta. Bir üslup gerek bunun için. En derine inerken hafife almak onu. Hep ölüm, ölme, büsbütün ölememe, ölenlerle tek taraflı konuşma. Cephede geçen kısa bir yaşam ve kızlara özlem. Acıyı mizahla yoğurmak, çelişkiyi ve insanın acziyetini sermek gözler önüne. Yine göz dedim, Karahindiba’dan oldu bu!
Acıyı nasıl anlatır yazar bize. Ölümü ve hayatın ne kadar ucuz olduğunu. İki adam ve üç bacaktan bahseder bize, unutmayalım diye sık sık hatırlatır. Bacağının biri yoktu demez doğrudan. Sayı saymayı bildiğimizi farz eder. Ölüler saymayı bilmez sadece. Kendisi denemiştir bunu, cevap gelmez ölüden. Başka bir öyküde bir vagonun üzerindeki yazıyı okuruz. “6 beygir ya da 40 adam.” Hepsi bu. Aslında vagonun taşıma kapasitesi bu kadar diyebilirsiniz. Demeyin. Yazar söyleyeceğini söylemiş ve çıkmıştır. Bu kadar kâfi!
Vagon dolu, girmeyelim oraya. İçerde kaç kişi var sayamadım. Şimdi asıl önemli noktaya gelmek isterim. Yazar bütün bunları 24-26 yaş aralığında yazmış. Demek ki acı sadece insanı değil edebi yönü de çok hızlı olgunlaştırıyor. 26 yaştan sonrası toprak. Yazarın en sık kullandığı sembollerden biri. İnsanın az da yaşasa çok da yaşasa toprak olacağı. “Toprak aynıydı çünkü. Hep aynı toprak.”
Borchert’in yaşam öyküsüne baktığımızda (ki bu kısa bir öyküdür. Kısa öykü kadar vurucu, yalın, çarpıcı…) 21 yaşında Rus cephesinde ağır yaralandığını, yazmış olduğu mektuplardan dolayı hakkında idam hükmü verilip gençliği göz önüne alınarak bağışlanıp tekrar cepheye gönderildiğini görüyoruz. Cephe, hapishane ve hastalıklarla geçen kısa bir yaşam. Kısa bir öykü gibi.
Ama Fareler Uyurlar Geceleyin, üç başlık altında 54 kısa öykü ve eserin sonundaki manifestodan oluşmaktadır. Manifesto daha çok savaş karşıtlığı ve anlamsızlığı üzerine bir reddiye gibidir. “Çıkarın miğferleri başınızdan, çıkarın miğferleri başınızdan. Savaşı kaybettik,” der. Ben gidiyorum, benden sonra savaşmayın. Hepimiz aynı topraktan geldik, yine toprak olacağız. Solucanlar gezecek üzerimizde. Buna değmez, demek ister okurlarına. Bunu kendine has üslubuyla 54 öyküde anlatır. Hep kısadır öyküler, yaşamı gibi.
Öykülerde semboller ve anlatım dili hep birbirine yakındı. Hangisinin daha çarpıcı olduğunu seçerken zorlandım. Tavsiye olması açısından en beğendiklerimi sıralamam gerekirse;
Ama Fareler Uyurlar Geceleyin
Kargalar Akşam Yuvalarına Uçar
Dört Asker
Ching Ling, Sinek Hanımefendi
Pencerelerin Ardında Noel
Karahindiba’yı söylemiyorum. Daha fazla tekrara düşmek istemem.
Bu öykü kitabının hemen ardından yazarın Kapıların Dışında adlı tiyatro eserini de okudum. Bu eserde de Beckmann karakterinin yazarı ve onun yaşama, savaşa bakışını anlattığını söyleyebiliriz, tıpkı öykülerinde olduğu gibi. Orada da tekrarlar hep ön plandaydı. Tekrarın bir üslup haline dönüşü ve rahatsız etmemesi okurken.
“Ben teğmen Fischer. Yaşım 25.”
Adı Fischer da olsa, Beckmann da olsa her şeyi görmüştür artık. İsmet özel’in “Ben yaşarken oldu her şey,” dediği gibi. Kısa yaşam, kısa öykü. İncelemeyi uzatmanın manası yok.
“Çünkü başka her şey savaş karşısında gevezeliktir sadece.”
