Körti (Gördü) Sözüne Dair
Kesre Tengri yarlıkazu kutum bar üçün ülüğüm bar üçün, ölteçi budunug tirgürü igittim. Yalang budunuğ tonluğ, çıgang budunuğ bay kıldım. Az budunug üküş kıltım. Igar İlliğde [ıgar kağanlıgda yig kıldım. Tört bulungdakı]¹⁶⁶ budunug kop baz kıldım, yağısız kıldım. Kop manga körti. İşig küçüg birür. Bunca törüg kazganıp inim Köl Tiğin özi ança kergek boldı. Kangım kağan uçdukda inim Köl Tiğin yi[ti yaşda kaltı ...]¹⁶⁷
(Sonra, Tanrı bağışlasın, devletim var olduğu için, kısmetim (kut) var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli, fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tabii kıldım, düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. İş gücü veriyor. Bunca Töre'yi kazanıp küçük kardeşim Köl Tiğin kendisi öyle vefat etti. Babam kağan uçtuğunda küçük kardeşim Köl Tiğin yedi yaşında kaldı ...)¹⁶⁸
Yukarıdaki satırlarda körti sözü yine "itaat etti, tâbi oldu" anlamındadır. Clauson "kop manga körti" ibaresini (everyone looked to obey me) "herkes itaat etmek için bana baktı"¹⁶⁹ ibaresiyle çevirir ki konuyu anlamamız için daha açık bir üsluptur.
Burada itaat edilenin yüksek gücü, anlam bakımından körti kelimesinin kökünde kendiliğinden bulunur. Sözü edilen yüceliği, metindeki anlam akışına sadık kalarak değerlendirirsek millete hizmet etmenin niteliğine vurgu yapıldığı apaçık görülür. Bu yüksek niteliğin adı, metnin devamında Töre sözüyle açıklanır. Kadim gelenek, yöneticilerin yüksek itibarlarını iyi Töre kurarak millete hizmet etme koşuluna bağlarken körti ifadesi ile ayrıca halk açısından Töreli yönetime tabi olmanın da bir yüksek kavrayış göstergesi olduğu teslim edilir. Ayrıca burada körti sözünün itaat ve bağlılıkla nihai anlamını kazanması, bir büyüklenme ifadesi değildir. Çünkü metnin devamında "iş gücü veriyor" şeklinde aktarılan cümleyi, bugün daha iyi anlaşılması için "emek verdi, hizmet etti" olarak anlamamız gerekir ki verilen emeğin "Töre kazanmak" uğruna olduğu zaten açıklanmaktadır. Böylece körti ifadesi, emeklerin boşa çıkmadığı ve millet tarafından takdir gördüğü anlamını da özellikle içerir. Sözcük, günümüz Türkçesinde "gördü" şeklinde söylenmeye ve yazılmaya devam etmektedir. Kelimeyi, yazıtlardaki aynı sesle başlayan diğer sözlerde yüklü olduğunu gördüğümüz anlam örgüsü içinde değerlendirirsek körti / gördü sözcüğü "karşılaştığı 'şey'in yüksek manası ve gücünü anladı, takdir etti, inandı ve bağlandı" anlamlarını da içeren kavramsal bir yapıya sahip olduğu görülür.
¹⁶⁶ Köl Tegin doğu yüzü 29. satır.
¹⁶⁷ Köl Tegin doğu yüzü 30. satır
¹⁶⁸ Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları 27. Baskı 2001.
¹⁶⁹ Sir Gerard Clauson, a.g.e. (An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish) s. 736.
Sayfa 123 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN KÖKLERİ
·
92 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.