Bir şeyin varlığı, o şeyin duyu organlarından biri veya müşâhede ile idrak edilmesini gerektirmez. (Müşâhede, eşyalardan birini bilmenin tek vesilesi değildir.)
Bir şeyin reel olarak sübütuna hükmetmek, ancak aşağıdaki üç yoldan biriyle olur:
a) Müşâhede.
Mesela Zeyd'in bize doğru gelmekte olduğunu gördüğümüzde onun gelmekte olduğuna hükmederiz.
b) Sâdık muhbirin haber vermesi.
Mesela sâdık bir adamın, Zeyd'in geldiğini haber vermesi gibi. Lakin bu durumda mevcut delilden daha sahih bir delilin o haberi yalanlamaması şarttır. Mesela bir adam, geceleyin Zeyd'in gelip sizi kılıçla yaraladığını haber verirse ve siz de kimsenin sizi yaralamadığını kesin olarak bilmekteyseniz bu durumda müşâhede, o haberi yalanlamaktadır. Şu hâlde size verilen bu haber doğru değildir.
c) Akli istidlâl,
Mesela ışınlarını görerek güneşin doğduğuna istidlâlde bulunmak. Oysaki bu durumda istidlâlde bulunan kişi güneşi henüz görmemiş, güneşin doğduğunu herhangi bir kimse kendisine haber vermemiştir. Lakin kendisi aklını kullanarak güneşin doğduğuna istidlâlde bulunmuştur. Çünkü ışınların görülmesi, güneşin doğmuş olmasına bağlıdır.
Bu üç misâlde müşterek olan şey, varlıktır. Ancak duyularla idrak edilen şey, sadece (a) maddesindeki misaldedir, (b) ve (c) maddelerindeki misallerde anlatılan şeylerse beş duyu organından herhangi biriyle idrak edilen şeyler değildir.
Vâki olan bir şeyin müşahede veya duyu organlarıyla idrak edilmesinin gerekmediği böylece tespit edilmiş oldu. Aymı şekilde duyu organlarıyla idrak edilmeyen şeyin de vakıada mevcut olmaması gerekmez. Mesela nasslar üst tarafımızda semâlar olarak adlandırılan yedi büyük cismin varlığını haber veriyorsa ve mavi çadır (gökkubbe) araya engel olarak girdiği için onları gözlerimizle görmesek de sırf onları göremeyişimiz, onların varlığını reddetmemizi gerektirmez. Aksine onların varlığı mümkündür. Sâdık muhbir onların varlığını haber verdiği için, ikinci kâidede de tespit edildiği gibi onların varlığını söylemek vâcib olur.
Sayfa 63Kitabı okudu
·
69 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.