içtihad yorum kapısını kapatan islâm yönetimleri Muhammed'den sonra derebeyleşip çökünleşmişler; yorum kapısını açık bırakan daha demokratik islam yönetimleri ve mezhepleri altında doğa ve insan bilimleri gelişebilmiştir.
İbni Haldun, bunun en büyük en seçkin örneğidir: Allah'ı bilimin önüne mistik bir engel olarak koymadan toplumun gidiş kanunlarına eğilerek yorum kapısını kapayan islam tarihlerini şiddetle eleştirmiş ve önemli kanunlara ulaşmıştır.