İyi Öğretmen İyi İnsandırİlk Öğretmen, Aytmatov’un 1961 yılında yayımlanmış bir hikayesidir. Birinçi Muğallim adıyla neşredilmiştir. Aytmatov anılarında “Devrimin ilk yıllarında Kırgız köylerinde Duyşen gibi pek çok yetersiz ancak idealist öğretmenin var olduğunu” söyler. Duyşen karakterine ilham veren kişi ise Aytmatov’un bir arkadaşı olan Seydali Bekmambetov’dur. Aytmatov Çocukluğum’da şöyle der: “Öğretmen Duyşen adlı hikayeyi yazdığımda Arcagul'daki okulumuzu ve öğretmen olarak geçirdiğim kısa zamanı iyi hatırlıyordum. O zamanki duygularımı olayın zamanını değiştirerek o hikayede yazmıştım. Arcagul'daki çocuklara 1943 kışında ders vermiştim. Hikâyedeki olay ise 20'li yıllarda geçiyor. Bu da bir başka dönem bir başka dramdı.”
Kırgızistan'ın bir dağ köyünde küçük ve zeki bir kız çocuğunun hayatını değiştiren ilk öğretmeni Duyşen'in hikayesi var bu öyküde. Eser, yıllar sonra köyüne bir etkinlik için dönen Altınay'ın, artık yaşlanmış olan ve postacılık yapan ilk öğretmeni Duyşen'i fark etmesi ve bir mektupla hikayeyi anlatmasından oluşuyor. Öğretmen Duyşen, pek çok eksiğine rağmen o dağ köyüne gelir ve bir okul açar. Bir yetim olan Altınay ise teyzesi tarafından okula gönderilmek istenmeyen ve sonrasında da küçük yaşta zorla evlendirilen bir kız çocuğudur. Duyşen'in fedakârlıkları Altınay'ın hayatını değiştirecektir.
İlk Öğretmen, bir dönem Ülkü Tamer çevirisiyle Cemile ile iki hikaye bir arada basılmıştı. Aslında kurguya baktığımızda benzerlik görüyoruz. Çünkü her ikisinde de bir ressam bir tablo yapmış ya da yapacaktır. Önce buradan başlar ve sonra köyünde yaşanan bir olaydan yola çıkarak öyküyü anlatır ya da anlattırır.
Aytmatov, çocukluk anılarına çok kıymet veren bir yazardır. Eserlerinde kendi hatıralarından beslenir. Çocuk ruhunu iyi bilir. Beyaz Gemi’deki çocukta olduğu gibi burada da artık koskoca bir felsefe profesörü olan Altınay Süleymanova’nın çocukluk yıllarına gitmiştir.
1920’lerin başlarında geçen hikaye Aytmatov’un Sovyet sistemindeki Leninciliğini ortaya koyar. Buna şaşırmamak lazım. Törekul Aytmatov da bir Leninciydi. Bolşevik İhtilalin başlarında insanlar umutlulardı. Lenin’in çok erken ölümü onu halkın gözünde günahsız bir lidere çevirmiştir. Bu anlamda bütün melanetin kaynağı olarak Stalin görülür ki, haklılık payı yüksektir. Aytmatov, öğretmen Duyşen karakteri için “Lenin’in Adamı” tabirini kullanır. Zaten hikayede de cahil kalmış, okumanın önemini bile idrak edememiş köylere, medeniyet götüren öğretmenler figürü vardır.
Duyşen, askerde biraz okuma yazma öğrenmiştir. Aslında çok bir şey bildiği yoktur ama idealist bir köy öğretmeni olur. Köyde nötr bir tavırla karşılanır. Çocukları topalar ve onlara bildiklerini öğretir. Ama hepsinden öte onları çok sever. Çocukların evlerinde bile görmedikleri sevgiyi gösterir onlara.
Sonradan öğrendiğimize göre II. Dünya Savaşı çıkınca tekrar askere alınır, harp bitince yıllarca Ukrayna’da kalır ve son yıllarında yine köyüne dönüp, bu kez postacılık yapar. Tabii onun derme çatma okulundan hiçbir iz kalmamıştır. Lakin adı yaşar. İnsanlar, Duyşen ile Altınay’ın diktikleri ve artık kocaman olmuş olan iki kavak ağacının da olduğu tepeye Duyşen’in Okulu derler.
İlk Öğretmen, kısa ama sarsıcı bir eser. İyi öğretenlerin okuması gerekir diye düşünüyorum. İlk okuduğumda bir üniversite öğrencisiydim, sonrasında yıllarca öğretmenlik yaptım ve ikinci okuyuşum beni çok etkiledi doğrusu…
Öyle ya, öğrencilerini çocukları gibi gören, onları seven hangi öğretmeni şu sözler etkilemez ki? “Bu kavak fidanlarını sana getirdim. İkimiz dikeceğiz onları. Büyüyüp yetişince sen de büyüyeceksin, iyi bir insan olacaksın. Buna inanıyorum, göreceksin. Bilgin olacaksın sen. Yanılmadığımı anlayacaksın.”
