Marx "diyalektik"i "materyalizm"e ekleyerek, insanlıktan ihtişam tacını çekip almakla kalmaz, insanı kuşatan tarihi determinizmin üstüne, bir başka zincir hâlinde materyalist determinizmi de yerleştirir. Bu, doğrudan doğruya, dünyada insanın öncelik kaynağı olan iradesine vurulmuş bir zincir demektir; böylece insanlık gide gide, bâtıl din oğretileri, din diye yutturanların (veya, daha doğrusu, politik kurumlarla bütünleşen filozof ve ilahiyatçıların) kendisi için kazmış olduğu aynı fatalizm (cebriye) çukuruna düşmekten kurtulamaz.