Hissiyat, şahsiyeti bırakıp menfaate hizmet ediyorsa, artık orada insan olmanın gayesinden bahsedilemezdi. Nefsanî arzularına boyun eğenin prensibi yok demekti.
Beşerde eksiklik ve kusur az olmazdı: eksiği ve kusuru olmayanlar henüz doğmamış olanlardı. Bu yüzden şüphede seviyeyi, öfkede olgunluğu, korkuda gücü, ağır meseleler karşısında ümidi korumayı bilmeliydi. Asrın firavunlarının en iyi saklanabildiği yer, baskı altındaki zavallıların gönlüydü. Böyle olsa da, gönüller iyi bir Mürşid ve uygun bir fırsat buldukları her yerde meydana çıkıp kendilerini bulurlardı. Müslümanların dinden soğumaları ruhlarında bir boşluğun doğmasına ve neticede buranın hesapta tapınılmayan putlarla dolmasına sebep olmuştu. Öyleyse evvelâ bu putları kırmalı ve o kabı tamamen samimiyet ve imanla doldurmalıydı. Zira İslâm hazinesi, kendi saf ve temiz mantığını kabullenmeyen hasta ruhlara sırlarını açmaya kapalıydı.
Hacı Murad sert ve mağrurdu, heybetinden hiç taviz vermek istemiyordu. Kendisini her sorguya çekene; henüz hayatta iken tabutunun ölçüsünü almaya gelen marangoza bakar gibi bakıyordu.
~~~
“Ölüm günümde tabutum götürülürken bende bu dünyanın derdi, gamı var,dünyadan ayrıldığıma üzülüyorum Sanma, bu çeşit şüpheye düşme. Sakın öldüğüm için bana ağlama, yazık oldu, yazık oldu deme, eğer nefse uyup Şeytanın tuzağına düşersem, işte hayıflanmanın sırası o zamandır. Cenazemi görünce ayrılık, ayrılık deme, o vakit benim ayrılık vaktim
❝... Çarlar ölecektir, Petro'larınız, ve Katerina'larınız gibi Nikolay da gözleri arkasında gidecektir. Fakat Kafkasya mutlaka kurtulacak, hür ve mes'ud olacaktır. Allah, hak ve vatan uğrunda çarpışanların yardımcı olsun!❞